Mumtoz so’Z” 2011 Zamonaviy o’zbek tili: Sintaksis

Savol va topshiriqlar

1. 
   Sintaksisning tadqiq manbai va predmeti haqida gapiring.
   
2. 
   Formal va substansional sintaksisning farqini tushuntiring.
   
3. 
   Sintaktik birliklarni sanang va tavsiflang.
   
4. 
   Lisoniy-sintaktik qolip haqida gapiring.
   
5. 
   So‘z birikmasi qolipi haqida haqida gapiring.
   
6. 
   Gap qolipi haqida gapiring.
   
7. 
   Qolipning tarkibi haqida gapiring.
   

QO’ShMA GAP TASNIFI
Tayanch tushunchalar: tasnif, tasnif asosi, ma’noviy tasnif, struktur tasnif, sintaktik aloqa, [WPm, WPm], [WPm → WPm], [WPm ↔ WPm], bog’lovchi vosita, ma’nodoshlik va vazifadoshlik, tarkibiy qism, ma’noviy munosabat, funksional munosabat, irreallik
Qo’shma gap tasnifi asoslari. Lisoniy birlik serqirra mohiyatli bo’lganligi bois kamida ikkita paradigmaga kiradi. Shu sababli biror butunlikka kiruvchi lisoniy birlikni kamida ikki tomondan tasniflash mumkin bo’ladi.
Qo’shma gap ham lisoniy birlik sifatida murakkab tabiatli bo’lib, bu murakkablik uning lisoniy sathda tutgan O’rni, tarkibidagi sodda gapning grammatik shakli va bog’lovchi vositalari hamda mazmuniy munosabatining rang-barangligi bilan belgilanadi. Shuningdek, qo’shma gap turlarini xilma-xil asoslarda turlicha tasniflash mumkin bO’ladi. Tasnif asosining aniqligi va izchil amalga oshirilishi masala mohiyatini oydinlashtirishda juda muhim.
Qo’shma gapning ma’noviy va struktur tasnifi ko’p holda o’zaro farqlanadi.
Formal sintaksis qo’shma gap tasnifida ko’p hollarda ularning nutqiy belgi-xususiyati, zohiriy alomatiga tayanadi. Substansional sintaksis tasnifi esa qo’shma gapning lisoniy mohiyatidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi.
Qo’shma gap, avvalo, sodda va uyushgan gapdan o’z qurilish usulining boshqachaligi bilan farqlanadi. Demak, umumiy lisoniy mohiyat sifatida gaplar qurilish qolipiga kO’ra dastlabki tasnifda uchga bo’linadi. (Tasnifda gaplarning eng kichik qurilish qolipiga tayanamiz).
GAP


[WPm] [((S₁-W₁)(S₂-W₂))Pm] [WPm – WPm]
sodda gap uyushgan gap qo’shma gap


Bunda, aytilganidek, sodda va qo’shma gap tasnifning chekka, uyushgan gap oraliq vaziyatini egallaydi.
Qo’shma gap ham, o’z navbatida, qolipning tur va ko’rinishiga ega bO’ladi.