Mumtoz so’Z” 2011 Zamonaviy o’zbek tili: Sintaksis

Murakkab birikma sodda birikma a’zolarining kengayishidan tuziladi. Qiyoslang:
uch o‘rdak osmondagi uch o‘rdak
o‘rdak o‘rdak

uch uch


osmondagi
ilg‘or terimchilar xo‘jalikdagi ilg‘or terimchilar
terimchilar terimchilar



ilg‘or ilg‘or
xo‘jalikdagi
a’lochi o‘quvchilar hammadan a’lochi o‘quvchilar
o‘quvchilar o‘quvchilar


a’lochi a’lochi


hammadan
Osmondagi uch o‘rdak (osmondagiQuchQo‘rdak), xo‘jalikdagi ilg‘or terimchilar (xo‘jalikdagi Q ilg‘or Qterimchilar) SBlarida hokim so‘z kengayishi natijasida, hammadan a’lochi o‘quvchilar (hamma-danQa’lochiQo‘quvchilar) birikmasida esa tobe a’zo kengayishi natijasida murakkab birikma hosil bo‘lgan. Ba’zan har ikkala a’zo ham birdan kengayishi mumkin: hammadan a’lochi faol talabalar: (hammadanQ a’lochiQfaolQtalabalar):

(talabalar

faol)
hammadan a’lochi
Murakkab birikmada oldin turgan so‘zlar oxirgisiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanib birikma hosil qilmaydi, ya’ni katta semiz qora qo‘y birikmasidagi a’zolar ushbu birikmaning o‘zida katta qo‘y, semiz qo‘y, qora qo‘y kabi birikuvni bermaydi:

qo‘y

katta semiz qora
Chunki bunda tobe so‘zlar hokim so‘z ifodalagan narsaning turli belgisini ko‘rsatadi. Bu esa ularning uyushmaganligiga dalildir. Uyushmagan tobe a’zo esa o‘ziga xos ohang bilan aytiladi. Qiyoslang:
A’lochi, bilimdon bolalar (uyushgan tobe so‘zlar)
Katta semiz qora qo‘y (uyushmagan tobe so‘zlar)