بودن budan بو bu shaklidagi hozirgi zamon fe’l negiziga egadir, bu negizdan yasalgan ikki fe’l shakli mumtoz fors tili poeziyasida ko‘p uchraydi. Bular بود bo‘vad va باد bod shakllaridir.
بود bovad shakli بو bu negiziga 111 shaxs birlik qo‘shimchasi د – ad qo‘shilishidan hosil bo‘lib, hozirgi-kelasi zamon ma’nosida ishlatilgan. توانا بود هر که دانا بود tavono bo‘vad har ke dono bo’vad – Kimki ndono bo‘lsa, qudratli bo‘lur.
باد bod 111 shaxs birlikka oid bo‘lib, orzu – istak maylini bildirdi. Hozirgi fors tilida ko‘proq shior va xitoblarda ishlatiladi. زنده باد دوستی بین مردمهای دنیا zende bod dusti ye beyn-e mardo’mho-ye do’nyo – yashasin dunyo xalqlari o‘rtasidagi do’stlik.
Mumtoz fors tilida egalik affikslari haqida.
Egalik affikslari ko‘pincha kishilik olmoshlari o‘rnida ham ishlatilgan va turli so‘z turkumlariga qo‘shilgan. Shu bilan birga, ba’zan vositali to‘ldiruvchi ma’nosini ham ifoda etgan. ازش پرسیدم azash po’rsidam – undan so‘radim, جوابش داد javobash dod–unga javob berdi.
Mumtoz fors tilida 111 shaxs birlikda او u kishilik olmoshi o‘rnidaوی vey va 111 shaxs ko‘plikdaآنها onho kishilik olmoshi o‘rnida ایشان ishon ishlatiladi. وی گفت vey go’ft – u dedi, ایشان تشریف آوردند ishon tashrif ovardand – ular tashrif buyurdilar.
1-topshiriq. Hikoyatlarni o‘qing, yozing va mumtoz fors tiliga xos bo‘lgan grammatik shakllari aniqlang.
حکایت حکیمی پسران را پند همی داد که جانان پور هنر آموزید که ملک و دولت دنیا اعتماد را نشاید و سیم و زر در سفر در محل خطر است یا دزد بیک بار ببرد یا خواجه بتفاریق بخورد. اما هنر چشمه زایندا است و دولت پاینده و اگر هنرمند از دولت بیفتد غم نباشد که هنر در نقش خود دولت است.
هنرمند هر جا که رود قدر بیند و بر صدر نشیند و بی هنر هر جا که رود لقمه چیند و سختی بیند.
از سیاست نامه خواجه نظام الملک قاضی زیرک جوانی پیر مردی را صد دینار سپرد و بسفر رفت. چون باز آمد دینار خود خواست. پیرمرد انکار کرد که مرا نداده ای. جوان شکایت پیش قاضی برد. قاضی پیرمرد را طلبید و پرسید که این جوان زر بتو سپرد؟ گفت: نه. قاضی پیرمرد را گفت: سوگند بخور! جوان گریان شد و گفت: او را از سوگند هیچ باک نیست، بار ها سوگند دروغ خورده است. قاضی جوان را گفت: آنوقت که زر بتو سپردی کجا نشسته بودی؟ گفت: زیر درختی. چرا گفتی گواه ندارم، آن درخت گواه توست. نزد آن درخت برو و بگو که قاضی تورا می طلبد. جوان گفت: ای قاضی می ترسم که درخت بحکم تو اطاعت نکند. قاضی گفت: مهر من ببر و بگو که این مهر قاضی است، البته خواهد آمد. جوان مهر قاضی گرفت و رفت. قاضی بعد از ساعتی از پیر مرد پرسید که آن جوان نزد درخت رسیده باشد؟ گفت: نه.
چون جوان نزد درخت رسید مهر قاضی را نمود و گفت: قاضی تورا می طلبد. از درخت هیچ نشد. غمگین باز آمد و گفت: مهر تو درخت را نمودم هیچ جواب نداد. قاضی گفت: درخت آمد و گواهی داده باز رفت. پیر مرد گفت: ای قاضی، این چه سخن است، هیچ درخت اینجا نیامد . قاضی گفت: راست می گویی، نیامد ولی آن وقت که از تو پرسیدم که جوان نزد درخت رسیده، اگر زیر آن درخت نقد نگرفتی چرا نگفتی که کدام درخت است، نمی دانم؟ از این معلوم می شود که جوان راست می گوید. پیر مرد در مقابل این سخن جز اعتراف چاره ای نیافت و زر را باو پس داد.
حکایت بازارگانی پارچه زربفت و ظریف چینی بسیار بساربانی سپرد که بار کند و به شهر ببرد و باو گفت: چون بدان شهر رسیدی بارهارا نزد خود نگهدار تا من بیایم . ساربان بارهارا بمنزل رسانید . مدتی بگذشت ولی بازارگان نیامد. ساربان پنداشت که او مرده است. پارچه ظروف را فروخت و از قیمت آنها خانه و باغی خرید. چندی نگذشت که بازارگان آمد و پس از جوستجوی بسیار ساربان را یافته گریبان اورا بگرفت و اموال خویش را از او بخواست. ساربان گفت: تو کیستی از من چه می خواهی ؟ مگر دیوانه شده ای؟ من هر گز تورا ندیده ام و نمی شناسم. بازارگان چون کار را بدین گونه دید ناچار شکایت بقاضی برد.
قاضی ساربان را بخواست و گفت: اموال این مرد را چه کردی ؟ ساربان قسم خور که من مرد دهقانم و هرگز ساربانی نکرده ام، این شخص چیزی بمن نسپرده است. چون بازارگان برای اثبات اداعای خون نوشته یا گواهی نداشت و قاضی نیز با اینکه می دانست حق با اوست نتوانست حکمی بدهد. ناچار تدبیری اندیشید و فرمود: بر خیزید و بروید! ساربان و بازارگان از جا بر خاسته به طرف در روانه شدند. همینکه آنها نزد در رسیدند قاضی با صدای بلند گفت : ساربان بر گرد! ساربان دروغگو بی اختیار بر گشت. قاضی گفت: پس تو می گفتی و قسم می خوردی که هر گز ساربانی نکرده ای . اگر تو ساربان نبودی چگونه دانستی که روی سخن با توست؟
2-topshiriq. Quyidagi hikoya va baytlarni o‘qing, tarjima qiling va را ro ko‘makchisi hamda یای استمراریyo-ye estemrori vazifalarini aytib bering.
حکایت
بازی خروسی را گفت: بسیار بی وفا هستی. مردان تورا می پرورند، برای تو خانه می سازند هر گاه ترا می خواهند بگیرند می گریزی. من اگر چه مرغ جنگلی هستم وفاداری را از دست نمی دهم: یک روز که از دست آنها دانه می خورم بر دستشان می نشینم، هر چند دور میروم چون می طلبد زود می ایم. خروس از او پرسید که هیچ وقت بازی بر سیخ کباب دیده ای؟ گفت: نه. خروس گفت: بارها دیده ام که بسیار خروسان را بسیخ می کشند و بر آتش بریان می کنند، اگر تو هم بازی را بر سیخ می دیدی دور تر می گریختی.
گر در همه چاه آب حیوان بودی
در یافتنش بر همه آسان بودی. ( سعدی)
گربه مسکین اگر پر داشتی
تخم گنجشک از جهان بر داشتی
