165
funksiyasini belgilaydi. Bu vazifalar funksional bulim to‗grisidagi Nizom va mansabdor
boshkaruvchilar uchun kursatmalarda uz ifodasini topadi. Boshkaruv jarayonining
funksional taxlili xar bir funksiya uchun ish xajmi asoslarini tashkil etadi, boshkaruvchilar
sonini belgilaydi, va boshkaruv tizimini loyik^alashtiradi.
Boshkaruv organlari asosiy va anik funkdiyalarga bo‗linadi. Asosiy funksiya xam ishlab
chikarish jarayonida xam muomala va noishlab chikarish amalga oshadi.
Ular kuyidagilar:
a) marketing; g) muvofiklashtirish;
b)
rejalashtirish; d) ragbatlantirish;
v)
tashkil etish; ye)
xisob va nazorat;
A) Marketing - bu inson e^tiyoji va talablarini ta‘minlash va foyda olish maksadida bozor
bilan amalga oshadigan, tovarlar sotilishini ta‘minlash, ayirboshlapshi tezlapgtirishga
karatilgan faoliyat. Masalan, asosiy tovarni kayta ishlash, bozorni taxlil etish,
kommunikasiyani yulga kuyishni, taksimlashni tashkil etish, baxolarni belgilash, servis
xizmatini rivojlantirish. Bular boshkaruvni funksiyalariga ta‘sir etadi.
B) rejalashtirish - bu ijodiy loyixalaiggirnsh istikbolini, iktisodiy sistemani belgilash.
Rejalashtirish barcha xujalik subyektlari strategiyasida uz aksini topadi.
V) tashkil etish - bu texnik, iktisodiy, ijtimoiy va boshkarish sistemalarini tartibga
keltirish. Menejmenti tashkil etish, avvalo, eng makbul tashkiliy tuzilmalar kurish,
moddiy, mexnat, moliyaviy resurslardan samarali foydalanish, boshkarish tizimlari
orasidagi munosabatlarni uyushtirish.
G) muvofikashtirish - texnik, iktisodiy, ijtimoiy masalalarni birga xal etishda barcha
boshkaruv funksiyalarining kelishi. Bundan uzaro aloka urnatiladi, amaldagi meyor va
meyoriy xujjatlardan chetlanilsa ogoxlantiriladi.
D) ragbatlantirish - bu inson omilini keng demokrataya asosida faollashtirish, uning
manfaatlari yulida gamxo‗rlik kilishni boshkarish;
YE) xisob va nazorat - bu boshkariluvchi sistema xolatining nazorat va xisobga olish, ishni
bir meyorda ta‘minlashni boshkarish.
Agar boshkariluvchi obyekt uziga xos xususiyatlarga ega bulsa, boshkaruv funksiyalari
xam faoliyat ko‗rsatadi. Birok, korxona tamsolida ^kuyidagilarni^ funksiyalarni ajratish
mumkin:
a) asosiy ishlab chikarishni boshkarish;
b) yordamchi ishlab chikarishni boshkarish;
v)
maxsulot sifatini boshkarish;
g) mexnat va ish xakini boshkarish va boshkalar.
Xar bir anik funksiya menejment funksiyasining tarkibiy kismi bulib, ular uz navbatida
yana bir necha kismga bulinadi. Masalan, asosiy ishlab chikarishni boshkarish marketing,
rejalashtirish, ragbatlantirish va boshkalarni uz ichiga oladi. xamma funkdiyalar uzaro
alokada buladi.
Bozor muxitining tez uzgarishi korxonaga doim "tashvish" keltarib turadi. Axoli
daromadi, xarid kilish kobiliyati, maxsulot va xizmatlarga bulgan talab, demografik
sharoit tee-tez uzgarib turadi.
Masalan, axoli turmush darajasining usishi diltortar tovarlarga extiyojni oshiradi. Shunday
tovarlarga talabni kondirgan korxona katta foyda oladi. Bozor
munosabatlarining uzgarishi
166
ishlab chikarish va boshkarishni o‗zgarishini talab etadi. Menejment funksiyasini
uzgartirishga extiyoj tugiladi. Yana kuyidagilar kayta kuriladi:
rejalashtirish, tashkil etish, muvofiklashtirish, ragbatlantirish, xisobga olish va nazorat
kilish va boshkalar.
Bozor munosabatlariga ugish, barcha Nizom, yuriknomalar konunga zid meyoriy xukukiy
xujjatlarni kayta kurishni talab etadi. Boshkarish, lizing, moliya va kredit, narx belgilash
va rejalashtirishda yangi nizomlar kabul kilinadi. kuyi va yukori tashkilotlar urtasida
oshkoralik kengayadi, boshkaruv organlari funksiyasi uzgaradi.
Menejment funksiyasining "boshkarish" roli xam tubdan uzgaradi. Xalk; xujaligining
barcha bo‗ginlari, xukukiy boshkarish boshkatdan kuriladi.
Asosiy e‘tibor ishlab chikarish va iste‘mol urtasidagi zaruriy munosabatni urnatishga
karatiladi. Ishlab chikarish va ta‘minot, mexnat va ish xaki, ishchi urni soni va mexnat
resurslari, talab va taklif urtasidagi ziddiyatlar bartaraf etiladi.
Boshkaruv organlarining nixoyatda samarali ishlashi ijtamoiy-iktisodiy rivojlantirish va
unga erishish vositalarini muvofiklashtirishni kuzda tutadi.
Mexnatni pirovard natijasiga karab xodimlarni ragbatlantirish kundalang turadi. Bunda
moddiy ragbatlantirish bilan birga xodimlarni ma‘naviy ragbatlantirish usuli kullaniladiki,
aksariyat xollarda u katta samara beradi.
Shunday kilib menejment funksiyasi xech kachon sunmaydi, u doim anik milliy xolatlarni
xisobga olgan xolda xamda inson ruxiyatidagi uzgarish jarayonlariga karab
takomillashaveradi.
Do'stlaringiz bilan baham: