156
soxalar
korxonalar (Aksionerlik jamiyatlari)
Xar bir murakkab tizim yirik tizim unsuri sifatida urganiladi, uning bu yirik tizim boshka
unsurlari bilan uzaro ta‘siri va alokasi taxlil etiladi. Nisbatan mustakil (aloxida) tizim
urganilganda uni unsurlar kuyi tartibdagi kichik tizimga ajratiladi xamda bu unsurlarning
uzaro aloka va ta‘siri tadkik kilinadi. Masalan, agartxalk xujaligini urganiladigan bulsa, u
bir tomondan yirik tizim sifatida, boshka tomondan xalk xujaligi tarmoklari unsurlari
(sanoat, kishlok xujaligi, transport, kurilish va x.k.) yigindisi sifatida taxlil kilinishi
mumkin. Sanoat xalk xujaligi tizimining unsuri sifatida xamda kichik tarmoklar, soxalar,
ishlab chikarishbirlashmalari, korxonalar birikmasi sifatida, korxona esa xam assosasiya,
aksionerlik jamiyatlari, firma, birlashmalar unsuri sifatida, xam sex, bulinma, brigadalar
majmui sifatida urganish mumkin.
Menejmentda tizimli yondashuv kuplab muammolarni samarali xal etish uchun asos bulib
xizmat kiladi. Uni kullash maksadlarni anik bayon kilish, vazifalar kulami va bajarilishi
lozim bulgan ish xususiyatlari xakida tasavvurga ega bulish, tizim doirasida buysunush
tartibini urnatish, karor kabul kilish va uni bajarish borasida majburiyat va javobgarlikni
taksimlash imkonini beradi.
Tizimli yondashuvning asosiy vazifasi butun tizim amal kilish samaradorligini oshirishdan
iboratdir.
Tizimli yondashuvni kullash umuman vaziyatga baxo berish barcha xolat va okibatlarni
xisobga olgan xolda boshkaruv karorlari kabul kiluvchi xar bir raxbar uchun zarurdir.
Boshkaruvda tizimli yondashuvni kullash raxbardan mantikiy fikr yuritishni ya‘ni, xar bir
karorga kelish va asoslash jarayonida tizimning umumiy maksadini aniklash va barcha
kichik tizimlar faoliyatini bu maksadga erishishga yunaltirishni talab etadi. Bunda xar bir
tizim undan yirikrok tizimning tarkibiy kismi sifatida urganiladi, uni rivojlantirishning
umumiy maksadi ushbu yirik tizim rivojlanishi maksadi bilan muvofiklashtiriladi.
Asbobsozlik
Mashinasozlik
Aviasozlik
Konsern
Assosatsiya
Firma
Shirkat
Firma
Ijara korxona
Boshkariladigan
kichik
tizim
Boshkaruvchi kichik
tizim
157
Tizimli yondashuvda vazifalar tashkilotga moslashtirilmmaydi, aksincha tashkilot
kuyilgan maksadlar va ularni xal etish usullariga muvofik xolda tashkil etiladi yoki kayta
tuziladi.
Kibernetika va unga boglik ravishda maksadlarni va boshkaruv karorlarini aniklash, ishlab
chikarish, tekshirish, tadbik etish, matematik usul va EXMni kullash tizimli
yondashuvning muxim unsurlaridan biriga aylanib koldi. Model suzlar vositasida,
formulalar yordamida bayon kilinishi, chizma bilan ifodalanishi, EXM yordamida tizimni
amalda tushunish, yangi, ilgari noma‘lum bulgan xakikatni topishga yunaltiriladi.
Bilimlarning xozirgi darajasi murakkab tizim bulgan iktisodiyotni boshkarishda chizikli va
dinamik dasturlash, yoppasiga xizmat kursatish, uyinlar nazariyasini kullash, statistik
ma‘lumotlarni urganish jarayonida xar tomonlama korrelyasiya usulidan foydalanish
imkonini beradi.
Tizimli yondashuvning kompyuterlarni kullash natijasida rivojlanishi ma‘lumotlarning
aniklashtirilgan, kengaygan bazasidan samarali foydalanish imkonini beradi vauz
navbatida axborot yigish va uni kayta ishlashni talab etadi. Iktisodiyot tarkibi uzgarishi
xakida ilmiy asoslangan, anik axborotga ega bulmay turib, uning samaradorligini
oshirishyullarini aniklab bulmaydi.
Shunday kilib, rsepublika iktisodiyotiga uzaro boglik jarayonlar tizimi sifatida karash
mumkin. Kandaydir bir jarayon natijasida ma‘lum maxsulot yaratiladi va bu ma‘lum
xarajatlar yigindisi bilan boglikdir.
Ikki jarayon urtasida tugridan-tugri bogliklik mavjud bulib, bunda bir jarayon maxsuloti
bulgan kumir elektroenergetika uchun resursdir. Bunday alokalar tarmogi bir-biriga
boglik unsurlar tizimini tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: