Muhandislik -geologik tadqiqotlar

18. GRUNTLARNING  MUHANDIS – GEOLOGIK  KLASSIFIKATSIYASI 
VA  FIZIK - MEXANIKAVIY XOSSALARI 
Muhandis  -  geologik  jarayonlar  va  hodisalar  ro’y    berayotgan  muhitni  
gruntlar deb atash mumkin. 
Muhandislik  -  qurilish  maqsadlarida  birinchi  navbatda  tog’  jinslarini 
inshootlardan    tushayotgan    yuklamalarga  bo’lgan  qarshiligi  qiziqtiradi.  Tashqi 
kuchlarga    qarshilik  ko’rsatish  qobiliyati  tog’  jinsi  zarrachalari    orasidagi 
bog’lanish xarakteriga bog’liqdir.  
Tog’ jinslari zarralari orasidagi 4 xil  bog’lanishlarni  belgilash mumkin:  
1. Qattiq mustahkamli bo’lib, jinsni suvda  ivitilganda – o’zgarmaydi; 
2. Qattiq mustahkam bo’lib, jinsni suvda ivitganda –  bo’shashib ketadi; 
3. Suvli  harakatchanli  bo’lib,  jins  quritilganda  yoki    suvda  ivitilganda  o’z 
mustahkamligini o’zgartiradi; 
4. Bog’lanish  bo’lmagan  hol  –  bunda  o’zaro  bir  -  biriga    nisbatan 
harakatlariga, ular orasidagi ishqalanish kuchi  qarshilik ko’rsatadi.  
            Shularga asosan hamma tog’ jinslarini qoyatosh   va qoyatosh   bo’lmagan 
sinflarga ajratish mumkin.  
 
  Qoyatosh jinslarga -  zarralari qattiq bog’langan  tog’ jinslariga aytiladi. Bu 
bog’lanishlar,  kristalli,    sementli  bo’lib,    ana  shu  sababli  qoyatosh  gruntlarga 
magmatik, metamorfik va sementlashgan cho’kindi tog’ jinslari kiradi.  
 
  Cho’kindi tog’ jinslaridan ba’zi qoyatosh jinslardagi  kristall bog’lanishlar 
suvda  ivitilganda  bo’shashib,  suv    kolloidli  bog’lanishga  o’tadi.  Bu  guruhdagi 
jinslar  yarim    qoyatosh  jinslar  deb  ataladi.  Qoyatoshli  bo’lmagan  tog’    jinslari 
zarralari  orasidagi  bog’lanishlar  siljuvchan,  suvli  kolloidli  bo’lsa,  ularga 
bog’langan  gruntlar,    qoyatoshli  bo’lmagan  va  zarralari  orasidagi  bog’lanishlar 
bo’lmasa, bog’lanmagan yoki  ayrim – donali deb ataladi.  
 
  Qoyatosh  va  yarim  qoyatosh  jinslarning  muhandis  –  geologik  xossalari 
turlichadir.  Gruntlarning  to’la  xarakteristikalari  uchun  –  ularning  hosil  bo’lishi, 
mineral  tarkibi,  strukturasi  va  teksturasi  yetarlicha  deb  bo’lmaydi,  shu  sababli  
fizikaviy va mexanikaviy xarakteristikalar sistemasi ishlab chiqilgandir. 

---

147 
 
 
 Ushbu    sistemadagi    xarakteristikalar:  masalan    zichlik,  g’ovaklik, 
maydaligi  va  boshqa  xossalar  turli    kategoriyali  tog’  jinslari  uchun  ham 
taalluqlidir.