Muhandislik -geologik tadqiqotlar



Download 6,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet204/303
Sana16.09.2021
Hajmi6,89 Mb.
#175764
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   303
Bog'liq
-qullanma

Tuproqlar  -  kaolinit,  kvarts,  dala  shpati,  slyuda,  kal’tsiy  va  magnit 
karbonatlari  hamda  temir  oksidi  kabi  minerallardan  tashkil  topgan    sochiluvchan 
jins.  Tuproqni  suv  bilan  qorishtirganda  plastik  holatga  o’tadi.  Quritganda  esa  o’z 
shaklini  saklaydi,  ammo  qayta  suv  ta’sirida  plastik    holatga  o’tadi.  Bu  xususiyat 
uni boshqa xom ashyolardan ajratib turadi.  


210 
 
Qum - donalarining kattaligi 0,15 dan 5 mm. gacha bo’lgan sochiluvchan 
jins.  Tarkibiga  ko’ra  qumlar  kremniy,  dala  shpati,  ohaktosh  va  pemzali    turlarga 
bo’linadi.  
Tog’ va jar qumlari notekis qirrali shaklda bo’ladi. Bunday qumlarda beton 
uchun zararli bo’lgan tuproq, chang aralashmasi va organik moddalar   ko’p. Daryo 
va dengiz qumi yumaloq, sirti silliq bo’lib, tarkibida zararli aralashmalar kam. Ko’l 
qumida esa mayda tuproq zarrachalari ko’p miqdorni  tashkil qiladi. Barxan qumi 
mayda  va  sirti  silliq  shaklda  bo’ladi.  Bunday  qumdan  beton  konstruktsiyalari 
ishlansa, sement xarajati 15–30 %gacha  ortadi.  
Qum  tarkibida  tuproq  miqdori  10  %dan  kam  bo’lsa  -  tuproqli  qum,  10 
%dan  ko’p  bo’lsa  -  qumli  tuproq  deb  ataladi.  Qumning  o’rtacha  zichligi  1500  
kg/m
3
  .  ga  teng.  Uni  silkitib  zichlanganda  zichligi  1600–1700  kg/m
3
  ga  yetadi. 
Qum  qanchalik  mayda  bo’lsa,  namligining  ortishi  bilan  hajmi  ham    kattalashadi. 
Qumni  qabul  qilishda  uning  namligi  1  dan  3  %  gacha  bo’lsa,  hajmini  10  %ga 
kamaytirib  olish  lozim,  agar  namligi  3  dan  10  %gacha  bo’lsa,    hajmi  15  % 
kamaytiriladi. Qish sharoitida ochiq yerda saqlangan qumning hajmi har vaqt 15 % 
kamaytirib  olinadi. Quruq  qumning  issiqlik    o’tkazuvchanlik koeffitsienti  0,3–0,4 
Vt/mtrad.  
Qurilishda  qum,  asosan,  beton  va  qorishmalar  uchun  mayda  to’ldirgich 
sifatida  ishlatiladi.  Yaxshilab  tuyilgan  kremniy  qumlari  sementlar  uchun  faol 
gidravlik qo’shilma sifatida ham ishlatiladi.  
Shag’al  –  har  xil  tog’  jinslarining  parchalanishidan  hosil  bo’lgan 
sochiluvchan  jins.  Tashqi  ko’rinishi  bo’yicha  shag’alning  sirti  silliq,  yumaloq  
shaklda  bo’lib,  yirikligi  5-80  mm.  ga  teng.  Zichligi  2700-2900  kg/sm
3
  ,  hajmiy 
massasi 1600 -1800 kg/sm
3
 ga teng. Kelib chiqishiga ko’ra shag’al tog’, daryo  va 
dengiz  shag’allariga  bo’linadi.  Ular  yumaloq,  ignasimon,  tuxum  va  yupqa 
patnissimon shakllarda uchraydi.  
Tabiatda  ko’p  uchraydigan  xarsangtoshlar  tog’  jinslarining  parchala-
nishidan  kelib  chiqqan,  tabiiy  sharoitda  silliqlangan,  yirikligi  150  mm  dan    katta 


211 
 
bo’lgan  jins.  Maydalangan  xarsangtoshdan  chaqiq  toshlar  olinadi  va  betonlar 
uchun yirik to’ldirgich sifatida ishlatiladi.  
Sochiluvchan  jinslarning  yer  qatlamining  yuqori  bosimi  ostida  o’zaro 
sementlanishidan  hosil  bo’lgan  qumtosh  –  tabiiy  sementlar  vositasida    qumning 
zichlanishi  va  nihoyat  sementlanishidan  hosil  bo’lgan  mustahkam  jinsdir.  U 
tarkibidagi bog’lovchi moddaning turiga ko’ra loyli, kremniyli,   ohaktoshli, gipsli, 
bitumli qumtoshlarga bo’linadi. Loy vositasida zichlangan loyli qumtoshlar suvga 
chidamsiz bo’ladi.  
Mayda kremniyli alyumosilikatlar (sementlar, opal, xaltsedon) bilan qumlar 
aralashmasining zichlanishi natijasida kremniyli qumtoshlar   hosil bo’lgan. Uning 
siqilishdagi  mustahkamlik  chegarasi  100–500  MPa,  hajmiy  zichligi  2400–2600 
kg/m
3
.  Kremniyli  qumtosh  kislotaga  chidamlidir,    ammo  uni  ishlash  qiyin. 
Qurilishda  qumtosh  betonlar  uchun  to’ldirgich,  yo’lka  va  zinalar  uchun  plitalar 
sifatida  ishlatiladi.  Kremniyli  qumtoshning      ayrim  xillari  pardozlangan  holda 
qoplama plita sifatida ham ishlatiladi.  

Download 6,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish