Muhammadyoqub ostonaqulov budjet hisobi

Zak. 211
193
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qilinadi. A sosiy vositalaming qoldiq qiymati deganda asosiy vositalaming 
boshlang‘ich (qayta tiklash) qiym atidan yig'ilgan eskirish summasini 
chegirish natijasida hosil bo‘lgan qiym at tushuniladi.
B u d jet tashkilotlarida asosiy v o sitalar qiym atiga teng m iqdorda fond 
tashkil etiladi, bu fondni hisobga olish uchun ikkinchi tartibli passiv 250- 
«A sosiy vositalardagi fond» schyoti (subschyoti) q o llan ila d i. «Asosiy 
vositalar» schyotlarida k o ‘rsatilgan asosiy vositalam ing sum m asi, 
asosiy vo sitalam in g eskirishi sum m asini hisobga olgan holda, 250- 
«A sosiy vositalardagi fond» subschyotining sum m asiga ham m a vaqt 
teng b o ‘lish i kerak.
A sosiy vositalar budjet tashkilotiga (omborga) kelib tushganda 
m oddiy ja v o b g a r shaxs m ol yetkazib beruvchining hujjatida yoki qabul 
qilib olish dalolatnom asida ana shu qiym atliklam i qabul qilib olgani 
haqida im zo chekishi kerak.
A so siy vositalar sotib o lin g an id a ulam i sotib olish qiym atlariga
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D eb et 0 1 0 -0 1 3 , 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari;
K red it 178 - «B oshqa 
d eb ito rlar 
v a
kreditorlar 
bilan 
hisob-kitoblar» 
subschyoti.
B ir vaqtning o ‘zida quyidagi ikkinchi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D e b e t 2 0 0 - «T ashkilotni saq lash g a v a boshqa tadbirlarga budjet b o ‘yicha 
x arajatlar» su bschyoti 
(G 'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-
«Budjet m ablag‘lari hisobidan qoplanadigan budjet m ablag'lari
oluvchilam ing xarajatlari» subschyoti);
K re d it 2 5 0 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
A so siy vositalam i sotib olish b o ‘yicha operatsiyalam i subschyotlarda 
bunday h iso b g a olish tartibi u lam in g butligi va m avjudligi hamda 
h isobning to ‘laligini ta’m inlashda katta aham iyatga egadir.
A so siy vositalam i tashib k elish , o ‘m atish va montaj qilish bilan 
b o g ‘liq b o ‘lgan xarajatlar sum m asiga quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
D e b e t 2 0 0 - «T ashkilotni sa q lash g a v a boshqa tadbirlarga b u d jet b o 'y ich a 
x arajatlar» su b sch y o ti 
(G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-
«Budjet mablag ‘lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag lari
oluvchilam ing xarajatlari» subschyoti)',
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K redit 178 ■ «B oshqa 
debitorlar 
v a 
k re d ito rla r 
bilan 
h is o b -k ito b la r»
subschyoti.
Asosiy vositalar ombordan fo ydalanishga budjet tashkiloti rah b ari 
tom onidan tasdiqlangan 434-shakldagi yukx ati (nakladnoy, talabn om a) 
bo yicha beriladi. Bunda yukxati (naklad noy , talabnom a) b ir n u sx ad a 
yoziladi.
Q onunda belgilangan tartibda bepul olin g an va bepul berilgan aso siy
vositalar ham da ishdan chiqqan asosiy vo sitalar hisobda balans q iy m ati 
bo‘yicha aks ettiriladi.
Budjet tashkilotlariga asosiy vo sitalar yuqori tashkilotning q aro rig a 
muvofiq bepul berilganida quyidagi ik k ita buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
1) 
Bepul berilgan asosiy vositalam ing bo shlang'ich (qayta tik lash ) 
qiymatiga:
D ebet 010-0 1 3 , 015-019 - «A sosiy v o sita la r» subschyotlari;
K redit 250 - « A sosiy vositalardagi fond» su b sch y o ti.
Bir vaqtning o ‘zida bepul berilgan asosiy vositalam ing eskirish 
summasi b o ‘lsa, u holda bu eskirish su m m asig a quyidagi bux galteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» su b sch y o ti;
Kredit 020 - «A sosiy vositalam ing e sk irish i» subschyoti.
Barcha asosiy vositalar budjet tashkilotinin g rahbari bu yrug ‘i b ilan
tayinlangan lavozim li shaxslam ing m a s ’ul javobgarligida b o ‘lishi 
kerak.
Asosiy vositalar hisobi inventar o b y ek tlar doirasida ulam i saqlash 
joylari va jav o b g ar shaxslari bo'yicha olib boriladi. A sosiy v o sitalam i 
saqlash uchun jav o b g ar bo‘lgan sh axslar asosiy vositalam i om borda 
hisobga olish kitobini yuritadi. M a s ’ul ja v o b g a r shaxslar asosiy 
vositalam ing saqlanishini kuzatib boradi v a barcha o ‘zg arishlam in g 
hisobini 
yuritadi. 
M as’ul javo bgar 
shaxs 
alm ashganda 
u ning
javobgarligida b o ‘lgan asosiy vositalar inventarizatsiyasi o ‘tkaziladi v a
bu haqda qabul qilib olish-topshirish dalo latno m asi tuziladi. D alolatnom a 
budjet tashkilotining rahbari tom onidan tasdiqlanadi.
Asosiy vositalar hisobi, kutubxona fondlarid an tashqari, tiyinlarsiz 
to ‘liq so ‘m hisobida olib boriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A sosiy vositalam ing b utligi ustidan nazoratni ta ’m inlash va hisobni 
tashkil qilish uchun h ar b ir obyekt(buyum )ga, inventar raqam i beriladi. 
Inventar raqam i obyektga biriktirilgan tam g ‘aga belgilanadi yoki 
obyektning o ‘ziga b o ‘y o q bilan va boshqa usullar bilan belgilanadi. 
A sosiy vositalam ing o byektiga berilgan inventar raqam i uning m uayyan 
budjet tashkilotida b o ‘lg an butun davri davom ida saqlanib qoladi. 
H isobdan chiqarilgan y o k i tugatilgan obyektlarning inventar raqamlari 
yangidan olingan boshqa asosiy vositalarga bcrilm asligi kerak.
Yumshoq inventar buy u m lar maxsus m uhr (shtam p) yordamida, 
yuvganda o ‘chm aydigan b o ‘yoq bilan markalanadi. M axsus muhr 
(shtam p)da budjet tashkilotining nomi, buyum lar foydalanishga 
berilganda esa, q o 'sh im c h a ravishda, foydalanishga berilgan yili va oyi
ham b o 'lish i kerak.
Ijaraga olinganda aso siy vositalar ijarachilarda balansdan tashqaridagi 
01 -«Ijaraga olingan aso siy vositalar» subschyotida ijaraga beruvchilar 
tom onidan ularga belg ilan g an inventar raqam i bilan hisobga olinadi.
Asosiy vositalam ing analitik hisobi A V -6 shakldagi va AV-8 
shakldagi inventar kartochkalarda yuritiladi. K artochkalar har bir 
inventar obyekti (buyum i) b o ‘yicha yuritiladi. B ir turdagi buyum lar 
A V -9 shakldagi k artochkalarda hisobga olinadi. AV-6, AV-8 va AV-9 
shakllardagi inventar kartochkalar AV-10 shakldagi asosiy vositalam ing 
inventar kartochkalarini xatlashda ro'yxatga olinadi.
A V -6 shakldagi in v en tar kartochka binolam i, inshootlam i, uzatkich 
qurilm alarini, m ashinalar va uskunalam i, asboblam i, ishlab chiqarish 
(jihozlari bilan b irg a) va x o ‘jalik inventarlarini ham da transport 
vositalarini hisobga olish uchu n moMjallangan. A sosiy vositalar m uayyan 
budjet tashkiloti ichida joydan-joyga kolchirilganda tegishli yozuvlar 
m azkur kartochkaning orqa tom oniga qayd qilinadi.
AV-8 shakldagi in v en tar kartochka ishchi hayvonlam i, m ahsuldor 
va zotdor m ollarni h iso b g a olish uchun ham da k o ‘p yillik daraxtlam i va 
yem i yaxshilashga d o ir kapital xarajatlami hisobga olish uchun xizm at 
qiladi.
AV-9 shakldagi inventar kartochka kutubxona fondlarini va 
sahnaga qo'y ish jih o z la rin i guruhlab hisobga olish uchun m o‘ljallangan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K utubxona fondlari uchun bitta kartochka ochiladi. U n d a hisob faqat pul 
ifodasidagi um um iy sum m ada yuritiladi. Bundan tash q ari, kutubxona 
xodim lari tom onidan kutubxona fondini m iqdor b o ‘y ic h a tezkor hisobi, 
har bir kitob bo‘yicha uning m iqdori va bahosi k o 'rsa tilg a n holda, olib 
boriladi.
B udjet tashkilotlarining asosiy vositalariga am o rtizatsiy a ajratmasi 
hisoblanm aydi, balki belgilangan tartibda eskirish hisoblanadi. Eskirish 
binolar va inshootlar, uzatkich qurilm alar, m ashinalar va uskunalar, 
ishchi hayvonlar, transport vositalari, ishlab chiqarish (jihozlari bilan 
birga) va xo jalik inventarían, foydalanish yoshiga (voyaga) yetgan 
ko p yillik daraxtlar b o 'y ic h a aniqlanadi. Eskirish: arxitektura va 
san ’atning noyob yodgorliklari b o ‘lgan binolar va in sh oo tlar; kabinet va 
laboratoriyalarda o ‘quv ishlari va ilm iy m aqsadlarda foydalaniladigan 
uskunalar, eksponatlar, nusxalar, am aldagi va am al qilmayotgan 
m odellar, m aketlar va boshqa ko'rgazm ali q o 'llan m alar; m ahsuldor 
m ollar, qo toslar, ho kizlar, kiyiklar, hayvonot olam in in g eksponatlari 
(hayvonot bo g ‘i va shunga o 'x sh a sh m uassasalarda); foydalanish 
yoshiga yetm agan k o ‘p yillik daraxatlar; kutubxona fon dlari, filmlar 
fondi, sahnaga qo'yish jihozlari, badiiy va m uzey qiym atliklari; ichki 
kiyim lar, ko rpa-to shaklar, kiyim -kechaklar va p o y afzallar b o ‘yicha 
aniqlanm aydi. Eskirish, shuningdck, ch ete ld ajo y la sh g an tashkilotlam ing 
asosiy vositalari uchun ham aniqlanm aydi.
O zbekiston Respublikasi b udjet tashkilotlarida aso siy vositalarga 
eskirish 
0 ‘zbekiston 
R espublikasi 
Moliya 
vazirligi 
tom onidan 
belgilangan tartibda o'm atilg an foizlar bo'yicha h isoblanadi.
A sosiy vositalam ing eskirishini hisobga olish u chu n ikkinchi tartibli
020-«Asosiy vositalam ing eskirishi» subschyoti q o ‘llaniladi. Budjet 
tashkilotlarida asosiy vositalam ing eskirish sum m asi y u q o rid a keltirilgan 
m e yorlar bo yicha to ‘Iiq kalendar yil uchun (hisobot yilining qaysi 
oyida ohnganiigidan yoki qurilganligidan qat’iy nazar) aniqlanadi. Bu 
subschyot passiv subschyot hisoblanadi.
A sosiy vositalam ing eskirishi hisoblanganida quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 020 - «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» subschyoti.
197
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A sosiy vositalam ing AV-6, A V -8 shakldagi inventar kartochkalariga 
ulam ing y illik eskirish m e’yori va sum m asi, eskirish so'ng gi m arotaba 
hiso blanadig an yil yozib q o ‘yiladi. Eskirish summasi asosiy vosita 
q iy m atining 100 foizidan oshm asligi kerak. Asosiy vositaning qiym atim
100 foiz m iqdorida eskirish hisoblangan, lekin undan kelajakda hali 
foydalanish m um kin b o ‘lsa ham uni, to*la qiym atga teng b o ‘lgan eskirish 
h isoblangani sababli, hisobdan chiqarishga asos b o ‘la olm aydi.
Asosiy v o s ita la rn i q a y ta b aho lash
H u k u m atn in g qarori b o ‘y ich a yilning m a’lum sanasidagi holat 
b o ‘y ich a aso siy vositalarni qayta baholash amalga oshiriladi. Hozirgi 
vaqtda, b u d je t tashkilotlarining asosiy vositalarini qayta baholash har 
yili 1-yanvar holatiga (joriy yilning 1-fevraligacha) qayta baholash 
o ‘tk azilay o tg an davrdagi b aholam ing darajasidan kelib chiqib, am alga 
oshiriladi.
Q a y ta baholash paytida asosiy vositalam ing toMiq qayta tiklash 
qiym ati, y a ’ni agar tashkilot qayta baholash sanasida m avjud boMgan 
bozo r n arx la ri va tariflari b o 'y ic h a ulam i xuddi shunday yangi 
oby ek tlarg a to 'liq alm ashtirishi shart b o ‘lsa, u am alga oshirishi kerak 
b o ‘lgan x arajatlam ing to‘liq qiym ati belgilanadi.
M a ’n av iy eskirgan obyektlam ing to 'liq qayta tiklash qiym ati, 
o b y ek tlam in g m a ’naviy eskirishi tegishli narxlar va tariflam ing o 'zg arish 
darajalari v a s u r’atlarida aks etishidan kelib chiqib, ulam i tayyorlashga 
doir m a v ju d xarajatlar asosida, qayta baholash sanasida m avjud bo lgan 
narxlar v a tariflar b o ‘yieha belgilanadi.
Ish lab chiqarishdan chiqarilgan obyektlam ing to‘liq tiklash qiym atim
belg ilash p aytida ulam ing aniq nusxasini tayyorlash uchun narxlar va 
x arajatlam i hozirgi sharoitda belgilash am alda mum kin em asligi sababli, 
ushbu q iy m at ilgari chiqarilgan va hozirgi obyektlam ing eng m uhun 
fo yd alan ish xususiyatlariga nisbatan tuzatishlar kiritilgan, ishlab turgan 
xuddi sh u n d ay chiqarilayotgan obyektlam ing toMiq qayta tiklash qiymati 
aso sid a o ‘rin egallash qiymati sifatida belgilanadi.
T ex n ik holatidan qat’iy n azar tashkilotning mulkida, uning x o ‘jalik 
yuritishi (ishlab turgan va foydalanilm ayotgan) turgan, konservatsiyada
198
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

turgan, hisobdan chiqarish uchun tayyorlab q o 'y ü g an , lekin belg ilan g an
tartibda tegishli dalolatnom alar bilan rasm iylashtirilm agan, barcha a so siy
vosiîalar qayta baholanishi kerak.
A sosiy fondlam ing to ‘liq qayta tiklash qiym ati tashkilotning x o h ish ig a
qarab, alohida obyektlar qiym atini y iln in g 1-yanvarida sh ak llan g an
baholanayotgan obyektlarga aynan o ‘xsh ash , yangi obycktlarga d o ir 
hujjatlar asosida tasdiqlangan bozor narxlari b o ‘yicha t o 'g 'r i d a n - t o ^ r i
qayta hisoblash y o 'li bilan (m atn d av o m id a-« T o ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri q ay ta 
baholash usuli») y o k i-a so siy fondlar tu rlari va eskirish foizi b o ‘y ic h a
tabaqalashtirilgan, asosiy fondlar qiym atining o ‘zgartish indekslarini 
q o ‘llagan holda alohida obyektlam ing dastlabki (qayta tiklash) q iym atin i 
indeksiash y o ‘li bilan (matn davom ida-«Indeks usuli») belgilanadi. 
Bunda asosiy fondlam ing bir turdagi o byektlari bo ‘yicha (rusum lar, 
turlar va hokazolar b o ‘yicha) yagona usul q o ‘llaniladi.
Q ayta baholashni tashkilot m ustaqil rav ishd a yoki qonunchilikka 
muvofiq baholash faoliyati bilan shug‘u llan ish huquqiga ega b o ‘Igan 
ekspert m utaxassislam i jalb etish bilan a m alg a oshiradi.
«To g ridan-to g ri qayta baholash usuli» q o ‘llanilganda obyektlam ing 
to liq qayta tiklash qiymatini hujjatlar asosida tasdiqlash uchun tashkilotning 
xohishiga muvofiq quyidagilardan foydalanish mumkin:
a) ishlab chiqam vchi tashkilotlardan v a u lam in g rasm iy dilerlaridan, 
tovar-xom ashyo 
birjalari, 
k o ‘chm as 
m u lk
birjalaridan 
y o zm a 
shaklda olingan xuddi shunday m ahsulotga do ir narxlar to ‘g ‘risidagi 
m a ’lumotlar;
b) qayta baholash sanasiga va asosiy vositalam i xarid qilish sanasiga 
bo lgan O zbekiston Respublikasi M arkaziy banki kurslari nisbati sifatida 
belgilanadigan hisob-kitob koeffitsientini qo‘llagan holda asosiy vositalaming 
xarid qilish sanasida erkin amal qiluvchi valutalardagi qiymati (tasdiqlovchi 
hujjat mavjud bo‘lganda) to‘g ‘risidagi m a’lumotlar;
d) tegishli davlat organlarida m avjud b o 'Ig an narxlar darajasi 
to ‘g ‘risidagi m a ’lumotlar;
e) qayta baholashni o'tkazish davrida om m aviy axborot vositalari 
va m axsus adabiyotlarda e ’ion qilingan n arx lar darajasi to‘g ‘risidagi 
m a ’lumotlar;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

f) asosiy vositalar q iy m ati to ‘g ‘risida baholovchi hisoboti.
Asosiy vositalam i q a y ta baholashda «Indeks usuli»ni qo llash uchun 
navbatdagi qayta baho lash b o ‘yicha tegishli indekslam i 0 ‘zbekiston 
R cspublikasi D avlat S tatistika q o ‘mitasi har yil 31 dekabrgacha îshlab 
chiqadi va om m aviy ax b o ro t vositalarida rasm iy e Ion qiladi.
Yuqorida keltirilgan qayta baholash usullarini q o ‘llash y o ‘li bilan 
asosiy vositalam ing b alan s qiymati ulam i qayta tiklash qiym atigacha 
k o ‘payishi (kamay ishi) buxgalteriya hisobida asosiy vositalam ing hisobga 
oluvchi subschyotlam ing debeti (krediti) b o ‘yicha «A sosiy vositalardagi 
fond» subschyoti bilan korrespondensiyalanib qayd qilinadi.
Indekslash y o ‘li b ilan asosiy vositalam i qayta baholanganda 
buxgalteriya hisobida q ay ta baholash o‘tkazish sanasi holati b o ‘yicha 
turgan asosiy v o sitalam in g (shu jum ladan eskirishi to liq hisoblangan 
obyektlar) eskirish sum m asini ulam i qayta tiklash qiym atiga qayta 
hisoblash ch o g 'id a asosiy vositalar qiymatini o ‘zgartirishning tegishli
indekslariga k o ‘p ay tirish kerak b o ‘ladi.
Asosiy vositalam i « T o ‘g ‘ridan-to‘g‘ri qayta baholash usuli» bilan 
qayta baholash c h o g 'id a buxgalteriya hisobida turgan eskirish summasi 
qayta baholashdan keyingi qayta tiklash qiym atining qayta baholashgacha 
b o ‘lgan qiym atga nisbati bilan hisoblab chiqariladigan qayta hisoblash
koeffitsienti b o 'y ic h a indekslanishi kerak.
Yuqorida keltirilgan tartibda hisoblab chiqarilgan eskirish summasi 
bilan ko‘rsatilgan asosiy vositalar b o ‘yicha qayta baholashgacha bo lgan 
eskirish sum m asi o ‘rtasidagi farq «Asosiy vositalam ing eskirishi» 
subschyotining k rediti (oshib ketgan taqdirda) yoki debeti (kamaygan 
taqdirda) b o ‘yicha «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti bilan 
korrespondensiyalanib aks ettiriladi.
T ashkîlotning balan sid a qayta baholashgacha turgan va 1 yan- 
vargacha foydalanishga kiritilgan asosiy vositalar balans qiym atining 
qayta tiklash qiym atigacha k o ‘payishi buxgalteriya hisobida quyidagi 
qayd qilinadi.
Qayta baholash natijasida asosiy vositalar balans qiym atining k o ‘- 
payishiga tashkilot buxgalteriyasida quyidagi buxgalteriya provodkasi 
tuziladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D ebet 010 013, 015-019 «A sosiy vositalar» su b sch y o tlari;
K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
Q ayta baholash natijasida asosiy vositalam ing eskirish summasini 
k o ‘payishiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 020 * «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» su b sch y o ti.
2. 
B U D JE T T A SH K IL O T L A R ID A A S O S IY
V O S IT A LA R N I BALANSDAN C H IQ A R IS H H IS O B I
Foydalanishga yaroqsiz holga kelgan asosiy vositalar amaldagi 
qonunda belgilangan tartibda balansdan quyidagi hisobd an chiqanladi. 
Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar:
a) tugatilishi m unosabati bilan;
b) bepul berilishi m unosabati bilan;
d) sotilishi m unosabati bilan;
e) kam om ad aniqlanganda yoki yo'qolishi m u no sab ati bilan hisobdan
chiqariladi. 
. .
Yuqorida k o ‘rsatilgan sabablar bo‘y icha b u d je t m ab lag 'lan nm g
bosh tasarruf qiluvchilar asosiy vositalam i b alan sd an chiqarishm qonun 
asosida mustaqil ravishda am alga oshiradi.
Asosiy vositalam ing tugatilishi sababli u lar quyidagi holatlarda:
a) belgilangan xizm at qilish muddati tu g ag and an so ‘ng (eskirish
to ‘la hisoblanganda);
b ) fizik (jism oniy) eskirishi, avariya, tabiiy o fat, foydalanishning
m e’yoriy shartlari buzilishi natijasida fo ydalan ishg a yaroqsiz holatga
kelishi m unosabati bilan;
d) m a’naviy eskirishi m unosabati bilan;
e) tegishli hukum at organlarining qarorlari b o ‘yicha chiqanlishi
m unosabati bilan;
f) qurilish olib borilishi, kengaytirilishi, reko nstru k siy a qilim shi va
budjet tashkiloti qayta yangi texnika bilan ta ’m inlam shi m unosabati
bilan balansdan chiqarilishi mumkin.
B unda asosiy vositalam i qayta tiklash im ko niy ati b o ‘lm aganligida 
yoki iqtisodiy jihatdan m aqsadga muvofiq b o ‘lm agan da ular tugatiladi.
201
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B udjet tashkilotlarining tarkibiy boMinmalari asosiy vositalam i 
tugatishnî q o n u n d a belgilangan tartibda tegishli yuqori tashkilotning 
roziligi bilan am alga oshiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasi S og'liqni 
saqlash vazirligi tizim idagi boshlang‘ich tibbiy-sanitariya m uassasalari 
asosiy v o sitalam i balansdan chiqarishni qonun asosida viloyat so g ‘liqni 
saqlash boshqarm asining roziligi bilan am alga oshiradi.
^ M a naviy eskirg an asosiy vositalar-tayinlan ish ig a muvofiq b ir xil 
bo lgan aso siy vo sitalam ing yuqori ish unum dorligi va iqtisodiy jihatdan 
sam aradorligi y u q o ri b o ‘lgan, qiymati ham bir xil yoki arzonroq b o ‘lgan 
xuddi shunday asosiy vositalam ing chiqarilishi natijasida qiym ati tushib 
ketgan asosiy vositalardir.
B udjet tashk ilo tlarid a asosiy vositalar tugatilishi sababli ulam i 
hisobdan ch iq arish to ‘g ‘risida qaror qabul qilish uchun tashkilotning 
rahbari (rah b am in g o ‘rinbosari) yoki bosh m uhandisi raisligida kom issiya 
tuziladi. K o m issiy a tarkibiga budjet tashkilotining tegishli m utaxassislari, 
buxgalteriya x o dim lari va m oddiy jav o b g ar shaxslar kiritilgan b o ‘lishi 
kerak. K o m issiya b udjet tashkiloti rahbarining buyrug‘i bilan tuziladi va 
moliya yili d av o m id a doim iy ishlab turadi.
K om issiya asosiy vositalam ing hisobdan chiqarilishini asoslovchi 
dalolatnom a tuzadi. B udjet tashkilotlarida: A sosiy vositalam i tugatish 
dalolatnom asi (A V -4-shakl), Transport vositalarini tugatish dalolatnom asi 
(A V -4a-shakl), A sboblam i, ishlab chiqarish va x o'jalik inventarlarini 
hisobdan chiqarish dalolatnom asi (443-shakl), Kutubxonadan chiqarilgan 
adabiyotlam i hiso b d an chiqarish dalolatnom asi (444-shakl) tuziladi.
Asosiy v o sitalam in g tugatilishi m unosabati bilan ulam i hisobdan 
chiqarish to ‘g ‘risid a qaror qabul qilish uchun tuziladigan komissiya:
a) tegishli texnik hujjatlardan (pasport, darajam a-daraja rcjalar va 
b o shqah ujjatlar) ham da buxgalteriya hisobi m a ’lum otlaridan foydalangan 
holda hisobdan ch iq an sh g a taalluqli b o 'lg an asosiy vositalam i bevosita 
tekshirib chiqadi;
b) ulam i tik la sh n in g iloji y o ‘qligini yoki iqtisodiy jihatdan m aqsadga 
muvofiq em asligini belgilaydi;
d) 
asosiy 
vositalam i hisobdan chiqarish sabablari (eskirish 
to 'la hisoblanganligi, 
haqiqiy eskirishi, 
rekonstruksiya qilinishi,
202
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

foydalanishning m e ’yoriy sharoitlari buzilishi, tabiiy ofat, av any a va
boshqalar)ni aniqlaydi;
e) asosiy vositalam ing vaqtidan a w a l foydalanishdan chiqishi 
sodir b o ‘lganligida aybdor shaxslam i aniqlaydi, ulam i O 'zbekiston 
Rcspublikasi qonun hujjatlari b o 'y ich a bclgilangan javo bgarlikka tortish
haqida tak lif kiritadi; 
.
f) tugatilayotgan asosiy vositalam ing ayrim uzellari, detallan,
m ateriallari, rangli va qim m atbaho m etallaridan foydalanish im koniyat- 
larini aniqlaydi va ulam i baholashni am alga oshiradi;
g) tugatilayotgan asosiy vositalardan y aroq li uzellar, detallar, 
m ateriallar, rangli va qim m atbaho m etallar olinish i ustidan nazoratni 
am alga oshiradi, ulam ing m iqdori va og'irlig in i an iqlaydi ham da ulam ing 
tegishli om borga topshirilishini nazorat qilish v ako latiga ega bo‘ladi.
Tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya qilish va texmk 
qayta qurollantirish m unosabati bilan asosiy v o sitalar tugatilayotganda 
kom issiya hisobdan chiqarishga taqdim etilgan asosiy vositalam ing 
tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya q ilish va texnik qayta 
jihozlash rejasiga to ‘g ‘ri kelishini tekshirishi kerak. B unda kom issiya 
asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asida tasdiqlangan rejaning yoki 
tegishli qarom ing bandiga va sanasiga havola qiladi.
Tugatish dalolatnomasida tugatilayotgan asosiy vositalam i tavsiflovchi 
quyidagi ma’lumotlar: asosiy vosita ishlab chiqarilgan yoki qurilgan yil, 
uning budjet tashkilotiga kelib tushgan sanasi, foydalanishga berilgan 
sana, asosiy vositaning boshlang‘ich (qayta baholanganlari uchun qayta 
tiklash) qiymati, buxgalteriya hisobi m a’lum otlari b o'yicha foydalanish 
muddati davomida hisoblangan eskirish sum m asi, am alga oshirilgan 
kapital ta’mirlashlar soni ko'rsatiladi. Shu bilan birga, asosiy vositam 
hisobdan chiqarish sabablari, uning uzellari, detallan, materiallari, rangli va 
qimmatbaho metallar batafsil yoritiladi. Transpon vositalari tugatilganda, 
bundan tashqari, transport vositasi bajargan ishlam ing m e’yony va haqiqiy 
hajmi ko‘rsatiladi, qismga ajratish natijasida olinishi mumkin bo lgan 
yaroqli uzellar, detallar, materiallar, rangli va qim m atbaho metallaming 
texnik tavsifi va ulardan keyinchalik foydalanish ímkoniyatlari ko rsatiladi.
A variya yoki foydalanishning norm al sharoitlari buzilganligi 
oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balan sd an chiqarilganda
203
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tugatish dalolatnom asiga avariya yoki foydalanishning normal sharoitlari 
buzilganligi haqidagi dalolatnom aning nusxasi ilova qilinadi ham da 
avariyaga yoki foydalanishning norm al sharoitlari buzilishiga olib 
kelgan sabablar tushuntiriladi va aybdor shaxslarga nisbatan k o ‘rilgan 
c h o ra -ta d b irla r k o ‘rsatiladi.
T abny o fatlar oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balansdan 
(hisobdan) chiqarilganda tugatish dalolatnom asiga m axsus hukum at 
kom issiyasining xulosasi ilova qilinadi.
Asosiy vositalam i tugatish b o 'y ich a kom issiya tom onidan tuzilgan
asosiy vositalam i tugatish haqidagi dalolatnom alar asosiy vositalar
balans(hisob)da turgan budjet tashkilotining rahbari tom onidan, budjet
tashkilotlarining tarkibiy bo'linm alari qonunga muvofiq tegishli yuqori
tashkilotlar b ilan kelishilgandan so 'n g , tasdiqlanadi. Tugatish haqidagi
dalolatnom alar tasdiqlanm aguncha asosiy vositalam i qism larga ajratish
man etiladi. Q ism larga ajratilgan asosiy vositaning boshqa asosiy
vositani ta ’m irlash uchun yaroqli b o ‘lgan, barcha uzellari, detallan,
m atenallari, rangli va qim m atbaho m etallari tegishli subschyotlarga
kirim qilinadi. B u subschyotlarda ular asosiy vositalam i tugatish
bo‘yicha k om issiya belgilagan foydalanish m um kin boMgan baho
bo‘yicha h iso bga olinadi. Yaroqsiz uzellar, detallar, materiallar, rangli va
qim m atbaho m etallar ikkilamchi ashyolar (tem ir-tersak, latta-putta yoki
o ‘tin) sifatida kirim qilinadi va budjet tashkilotining ixtiyori b o ‘yicha
foydalam ladi. B udjet tashkilotlari uchun tugatilgan asosiy vositalam i
qism larga ajratish natijasida olingan uzellam i, detallam i, m ateriallam i,
rangli va qim m atb aho m etallar ham da ikkilamchi ashyolam i sotishdan
tushgan m ab lag ‘lar ulam ing ixtiyorida qoladi va yangi asosiy vositalam i
sotib olish yoki foydalanishdagi asosiy vositalam i ta ’m irlash uchun 
ishlatiladi.
B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar tugatilishi m unosabati bilan 
ulam ing balansdan chiqarilishi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda 
qayd qilinadi:
Eskirishi um um an hisoblanm agan asosiy vositalar tugatilganida, 
belgilangan tartibda rasm iylashtirilgan asosiy vositalam i tugatish 
dalolatnom asiga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
204
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K red it 010-013, 015-019-«A so siy vositalar» subschyotlari.
Eskirishi qisman hisoblangan asosiy vositalar tugatilganida, belgilangan 
tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalami tugatish dalolatnomasiga 
asosan, quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi:
1) asosiy vositalam ing b o sh la n g 'ic h (qayta tiklash) qiym atiga:
D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti;
K redit 010-013, 0 l5 -0 1 9 -« A so siy vositalar» subschyotlari.
2) asosiy vositalam ing eskirish summasiga:
D ebet 020 - «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» subschyoti;
K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
Eskirishi to ‘la hisoblangan asosiy vositalar tu gatilganid a, belgilangan 
tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asiga 
asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 020 - «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» subschyoti;
K red it 010-013, 015-019-«A sosiy vositalar» subschyotlari.
Tugatilgan asosiy vositalardan olingan uzcllar, d etallar, m ateriallar, 
rangli 
va qim matbaho m etallar om borga, 
belg ilan g an tartibda 
rasm iylashtirilgan buxgalteriya hujjatlariga asosan, k irim qilinganida
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 060 - « 0 ‘quv, ilm iy v a b o sh q a m aqsadlar uchun m a te ria lla r» subschyoti 
yoki
D ebet 063 - «X okjalik m ateriallari 
idora b u yum lari» su b sch y o ti yoki
D ebet 064 - «Y onilg'i, y o q ilg ‘i v a m oylash m ateriallari» su b sc h y o ti yoki
D ebet 066 - «Idishlar» su bschyoti yoki
D ebet 067 - «Boshqa m ateriallar» subschyoti yoki
D ebet 069 - «M ashina va u sk u n a la r uchun ehtiyot q ism lar» su b sch y o ti;
K redit 140 - «Tashkilot x arajatlari va boshqa ta d b irla r u c h u n budjetdan 
m oliyalashtirishga d o ir hisob-kitoblar» su b sch y o ti