Muhammadyoqub ostonaqulov budjet hisobi

Buxgalteriya hisobining uzluksizlik prinsipi
x o ‘jalik yurituvchi 
subyekt va budjet tashkiloti doim iy faoliyat k o ‘rsatadig an va nom a’lum 
uzoq m uddatgacha o ‘z faoliyatini davom ettirad ig an b o ‘lishini hamda 
buxgalteriya hisobini yuritish m uddati xo‘ja lik yurituvchi subyektning 
va budjet tashkilotining faoliyat ko‘rsatish m ud datiga m os kelishi 
kerakligini bildiradi.
X o ja lik operatsiyalariniaktivlarni va passivlarning pulda baho-
lanish prinsipi
barcha x o ‘jalik operatsiyalari, hodisalar, aktivlar va 
passivlar yagona, bir turdagi pul bahosida oMchanishi kerakligini 
bildiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasida m illiy pu l o ‘lchovi bo ‘lib so‘m 
va uning qismi 
tiyin 
hisoblanadi.
Buxgalteriya hisobining ishonchlilik prinsipi
axborot, qachonki 
unda jiddiy yoki oldindan o ‘ylab kiritilgan x ato lar boMmasa hamda 
foydalanuvchilar unga ishonsalar, ishonchli h isoblanishini bildiradi. 
X o‘jalik operatsiyalari yoki hodisalar ishonchli bosh lang ‘ich hisob 
hujjatlari bilan tasdiqlangan b o ‘lishi kerak.
Hisoblashprinsipi
aktivlar, passivlar, darom adlar, xarajatlar, x o ‘jalik 
operatsiyalari va hodisalar sodir etilgan paytda buxgalteriya hisobida 
aks ettirilishini bildiradi. Buxgalteriya yozuvlari hisobda hisoblash 
prinsipidan foydalanilgan holda xo‘jalik o peratsiyalari sodir boMgan 
vaqtda am alga oshiriladi.
Ehtiyotkorlik prinsipi
hisobotda aktivlar v a darom adlar orttirilgan 
holda baholanishiga va m ajburiyatlar yoki x arajatlar pasaytirilgan holda 
baholanishiga y o ‘l q o ‘yilm asligini anglatadi.
Mazmunning shakUlan ustunligi prinsipi
a g a r axborotlar hisob 
hujjatlari da va hisobotlarda operatsiyalar va h o d isalam in g mazmunini 
ishonchli aks ettirsa, bu axborotlar hisobga oling an va hisobotda taqdim 
etilgan boMishini bildiradi.
8 
- Z a k . 2 1 1
113
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ko'rsatkichlarning qiyosiyligi prinsipi
axborotlar nafli va m azm unli 
bo‘lishi uchun u h a r xil hisobot davrlari uchun qiyosiy b o ‘lishini bildiradi. 
Hisobot y ilid a hisobotlam i taqdim etishga bo 'lg an yondashuvlar 
o ‘zgarganda o ‘tg a n davrga tegishli axborotlar qiyoslash m aqsadida 
qayta ta sn if q ilingan bo‘lishi kerak. A gar am aliy fikr-m ulohazalar 
b o ‘yicha qayta ta s n if qilish m um kin b o im a s a , unda ular qayta tasn if 
qilinganida b o ‘lishi m um kin b o ‘lgan o ‘zgarishlam ing sabablari va 
xarakteri y o ritilg a n b o ‘lishi kerak.
Hisobotning betarafligiprtnsipi
hisobotda kcltirilgan axborot, uning 
ishonchliligini ta ’m inlash uchun oldindan bichib -to‘qib qo ‘yishdan holi 
b o ‘lishi kerakligini bildiradi.
Hisobot davri daromadlari va xarajatlarining muvofiqligi prin­
sipi
m uayyan d avrda shu davr darom adlarining olinishini shart 
qilgan x arajatlarnigina aks cttirilishini bildiradi. A gar xarajatlar va 
darom adlam ing ayrim turlari o ‘rtasida bcvosita bo g ‘liqlikni aniqlash 
qiyin b o ‘lsa, x arajatlar bir nccha hisobot davrlari o ‘rtasida taqsim lashning 
biror-bir tizim i aso sid a taqsimlanadi.
Aktivlar va majburiyatlarning haqiqiy baholanishiprinsipi
aktivlar 
va m ajburiyatlarning asosiy baholanishi ulam ing tannarxi yoki sotib 
olingan qiym ati b o iis h in i nazarda tutadi.
0 ‘zbekiston R espublikasining «Buxgaltcriya hisobi to ‘g‘risida»gi 
Q onuniga m uv o fiq buxgaltcriya hisobi va hisobotini tashkil ctishni 
tashkilot rahbari am alg a oshiradi. R ahbar ichki hisob va hisobot tizim ining 
ishlab chiqilishini, x o ‘jalik opcratsiyalarini nazorat qilish tartibini, 
to ‘liq va an iq buxgalteriya hisobi yuritilishini, hisob hujjatlarining 
saqlanishini, tash q i foydalanuvchilar uchun hisobotni tayyorlanishini, 
soliq hisobotlarini va boshqa hujjatlam ing tayyorlanishini ham da hisob- 
kitoblarning o ‘z vaq tid a am alga oshirilishini ta ’m inlashi shart.
B udjet tash k ilo tin in g rahbari: tashkilotda buxgalteriya hisobini 
to ‘g ‘ri y u ritilishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga; hujjatlarni 
rasm iylashtirish, hujjatlarni va m a ’lum otlam i hisobga olish uchun 
taqdim ctish m asalalari b o ‘yicha bosh buxgaltem ing talablarini hisobga 
aloqasi b o ‘lgan tashkilotning barcha tarkibiy b o ‘linmalari va xodim lari 
tom onidan b ajarilish in i ta ’m inlashga m as’uldir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B udjct tashkiloti rahbari m azku r tashkilotda hu jjatlam i imzolash 
huquqiga ega b o ‘lgan shaxslam ing ikkita r o ‘yx atini tasdiqlaydi. 
Birinchi ro ‘y x atg a-rah b a rlik vazifalarini am alga osh iru vch i shaxslar, 
ikk in chisiga-bu xgalteriya hisobi va m oliyaviy b o shq arish vazifalarini 
am alga oshiruvchi shaxslar kiradi. Bu r o ‘yxatIarda k o ‘rsatilg an mansabdor 
shaxslam ing har qaysisiga qanday hujjatlarga im zo ch ekish ga huquq 
bcrilganligi ham aniqlab q o ‘yiladi. Yuqorida k o 'rsa tilg a n shaxslam ing 
im zosi b o ‘lmagan hujjatlar haqiqiy hisoblanm aydi.
Budjct tashkilotlarida buxgalteriya hisobi 0 ‘zb ek iston Respublikasi 
M oliya 
vazirligining 
m c ’yoriy 
hujjatlarida 
b elg ilan gan
yagona 
uslubiyatni q o ‘llab yagona tizim b o ‘yicha tashkil qilinadi. Budjet va 
budjctdan tashqari m ablag‘lar b o 'y ich a xarajatlar sm etalarining ijrosi 
buxgalteriya hisobini ikki yoqlam a yozish tizim i b o ‘y ic h a olib boriladi. 
B udjct tashkilotlarining katta-kichikligi, xarajatlar sm etalarining hajmi, 
operatsiyalar soni va m a ’lum otlam i ishlash vositalaridan foydalanilishiga 
qarab hisobning turli shakllari (m em orial-order, ju m a l-o rd e r, bosh-jum al 
va boshqalar) qo‘llaniladi.
Buxgalteriya hisobining m em o rial-order shakli
Bu shakl qoMlanilganda ayrim boshlang‘ich hisob hujjatlari yoki 
guruhlovchi va yig ‘uvchi vedom ostlar asosida m cm orial-orderlar 
tuziladi va har bir m em orial-ordem ing um um iy sum m asi ro ‘yxatga 
olish jum aliga yoziladi. M em orial-orderlam ing m a ’lum otlari bosh 
kitobga yoki bosh kitobning o ‘m ini bosadigan n az o rat vedom ostiga 
yoziladi. Bunda debet subschyoti b o ‘yicha korrespondensiyalanuvchi 
kreditlanuvchi 
subschyotlar 
ham da 
kredit 
sub schy oti 
bo ‘yicha 
korrespondensiyalanuvchi debetlanuvchi subschyotlar k o ‘rsatiladi. Oy 
tugagandan keyin har bir subschyotning dcbeti v a kred iti b o ‘yicha 
yozuvlar jam i (aylanm asi) sintetik schyotlar b o 'y ic h a aylanma 
vedom ostga o ‘tkaziladi. Bu vedom ostning jam i ro ‘y x atg a olish jum ali 
bo yicha jam i summ a bilan solishtiriladi. M cm orial-orderlarga ilova 
qilingan hujjatlam ing m a’lum otlari bo‘yicha analitik hisob schyotlari 
olib boriladi; oyning oxirida ular asosida aylanm a vedom ostlari tuziladi;
115
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

sintctik sch y o tlar b o ‘yicha aylanm a vedom ost bilan solishtiriladi. Sintetik 
schyotlar b o ‘yicha aylanma vedom ost asosida balans tuziladi.
M em orial-ordcr shaklning asosiy kamchiliklari bo ‘lib analitik 
hisobning sintetik hisobdan alohidaligi, bitta summani k o ‘p m arotaba 
yozilishi (m em orial-ordcrda, ro ‘yxatga olish jum alida, sintetik hisob va 
analitik hisob registrlarida), hisobot tuzishda joriy hisob m a ’lum otlarini 
y ig ‘ib chiqilishi va guruhlashtirilishini am alga oshirish kerakligi 
hisoblanadi.