Muhammad yusuf she’rlarida jins tushunchasini ifodalovchi birliklar poetikasi

Ba‘zi jismlarning inersiya momentini hisoblash.
NDPI akademik litsey fizika fani o‘qituvchilari:
N.A.Ulug’berdiyeva , A.A. Xo’jayev.
NDPI 3-kurs talabasi: N.B.Istamova
Jismning aylanish o‘qiga nisbatan inersiya momenti deb, jism har bir moddiy nuqtasi massasining aylanish o‘qigacha bo‘lgan masofani kvadratiga ko‘paytmalarining yig‘indisiga teng bo‘lgan fizik kattalikga aytiladi.

Jismning massa markazi orqali o‘tmagan o‘qqa nisbatan inersiya momentini aniqlashda Shteyner teoremasidan foydalaniladi. Ixtiyoriy o‘qqa nisbatan jismning inersiya momenti I o‘sha o‘qqa parallel ravishda massa markazi orqali o‘tuvchi o‘qqa nisbatan aniqlangan inersiya momenti I_c va jism massasi m bilan o‘qlar orasidagi masofa d kvadratining ko‘paytmasi tarzida aniqlanadigan kattalik yig‘indisiga teng.

Bir jinsli bo‘lmagan va noto‘g‘ri shakldagi jismlarning inersiya momentlari eksperimental yo‘l bilan geometrik to‘g‘ri shakldagi bir jinsli jismlarning inersiya momenti esa hisoblash yo‘li bilan topiladi.
Ba‘zi jismlarning shunday usullarni qo‘llab, inersiya momentlarini hisoblashni quyida keltiramiz.

1. 
   
   
   1-rasm
   Massasi m, radiusi R bo‘lgan bir jinsli diskni uning tekisligiga tik bo‘lib , assalar markazidan o‘tuvchi OO’ o‘qqa nisbatan inersiya momentini topamiz. Diskni qalinligi dr bo‘lgan halqalarga bo‘lib chiqamiz. Har bir halqaning nuqtalari OO’ o‘qdan r masofada joylashgan(1-rasm). Halqaning hajmi quyidagiga teng.
   

Disk bir jinsli bo‘lgani sababli diskning inersiya momenti:
ga teng
Diskning massasi ekanligini hisobga olsak:
ekanligi kelib chiqadi.

2-rasm
2. Uzunligi , massasi m bo‘lgan bir jinsli sterjenning uning uzunligiga tik va og‘irlik makazidan o‘tgan OO’ o‘qqa nisbatan inersiya momentini hisoblaylik. Sterjenni qalinligi bo‘lgan yuzalarga ajratib chiqamiz. yuzaning har bir nuqtasi OO’ o‘qdan masofada joylashgan (2-rasm) . Sterjen hajmi ga teng.

Sterjenni OO’ o‘q ikkita teng bo‘lakka ajratadi. Yarmining inersiya momenti quyidagicha.


Bundan sterjenning to‘liq inersiya momenti va ga teng.

3-rasm
3. Uzunligi , massasi m bo‘lgan bir jinsli sterjinning uning uzunligiga tik va uchida o‘tgan OO’ o‘qqa nisbatan inersiya momentini hisoblaylik(3-rasm).
1- usul; Sterjinni qalinligi bo‘lgan yuzalarga ajratib chiqamiz. yuzaning har bir nuqtasi OO’ o‘qdan masofada joylashgan . Sterjin hajmi ga teng.

Sterjenni OO’ o‘q ikkita teng bo‘lakka ajratadi. Yarmining inersiya momenti quyidagicha.


2-usul; Og‘irlik markazidan o‘tgan o‘qqa nisbatan inersiya momenti I₀ ma’lum bo‘lsa. Shteyner teoremasidan foydalanib hisoblaymiz.
bundan
ekanligini hisobga olsak;
ga teng bo‘ladi.