Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti jamolov narzullo fayzullo o`G`LI

Tadqiqot ob’yekti va predmeti. O’zbek va aoraqalpoq tillaridagi so’zlarning morfologik va sintaktik tahlili tadqiqot ob’yekti hisoblanadi.
Tadqiqot predmeti bu o’zbek va qoraqalpoq tillaridagi so’zlarni morfologik va suntaktik tahlil qilishda foydalaniladigan dasturiy vositalar.
Tadqiqot maqsadi va vazifalari. O`zbek-qoraqlpoq tillarining mashinali tarjimasida morfiologik va sintaktik tahlili hamda sintez algoritimlarini ishlab chiqish va dastur interfeysini yaratishdan iborat.
Tadqiqot vazifalari:
- o’zbek va qoraqalpoq tillarida morfologik va sintaktik tahlil qilish uchun ma’lumotlar bazasini yaratish.
- Морфологик анализаторнинг ахборот моделлари ва функционал модулиni ishlab chiqish.
- Ўзбек-қорақалпоқ тилларининг машинали таржимасида морфологик ва синтактик таҳлили ҳамда синтез алгоритмларини яратиш бўйича дастур интерфейсини ишлаб чиқиш.
- morfologik tahlilni amalga oshiruvchi analizatorning foydalanuvchi interfeysini yaratish.
Ilmiy yangiligi.

• 
  o’zbek va qoraqalpoq tillarida morfologik va sintaktik tahlil qilish uchun ma’lumotlar bazasi yaratilgan.
  
• 
  Morfologik analizatorni amalga oshirish algoritmi ishlab chiqilgan.
  
• 
  Zamonaviy dasturlash tillaridan foydalangan holda o’zbek va qoraqalpoq tillarida morfologik tahlil qiluvchi dastur ishlab chiqilgan.
  

Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari. O’zbek va qoraqalpoq tillarida so’zlarni morfoligik tahlil qilish uchun ma’lumotlar bazasini shakllantirish. Foydalanuvchi interfeysini yaratish orqali so’zlarni tez qidirish va morfologik tahlilini amalga oshirish nazarda tutilgan.
Tadqiqot mavzusi bo’yicha adabiyotlar sharhi (tahlili). K.I. Yakubovskiy, K.A. Yakubovskaya Maqolada matn tahlilining ifodalanish darajalari ko'rib chiqiladi. Matnni qayta ishlashni avtomatlashtirish dasturlarining qiyosiy tavsiflari amalga oshiriladi, dasturlarning asosiy guruhlari aniqlanadi: rus tilidagi matnlarni sintaktik va morfologik tahlil qilish uchun kompyuter dasturlari; aniqlangan leksik birliklarning chastotasini tushunish uchun kompyuter dasturlari; matnlarning uslubi va originallik darajasini aniqlash uchun ma'lumotlarni to'plash imkonini beruvchi tizimlar.
Rus morfologik lug'ati. Ushbu dasturda A. Zaliznyakning 100 000 dan ortiq so'zlarni o'z ichiga olgan lug'ati qo'llaniladi. Dastur so'zlarning grammatik xususiyatlarini aniqlash imkonini beradi. Ijtimoiy mansublik matnlariga murojaat qilganda, bu imkoniyat ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari tomonidan ishlatiladigan morflarning dalillarga asoslangan atributini taqdim etadi. Ammo A. Zaliznyak lug'atida cheklangan so'zlar muammosi mavjud - ularda tegishli nomlar, ayrim so'nggi neologizmlar, qiyosiy shakllar (masalan, "eski"), qo'shimchalar (masalan, "bolalarcha"), qo'shma so'zlar mavjud emas. defis bilan, o va e dagi qo‘shimchalar (bu “zarf/qisqa shakl adj” sinkretik sinfining kiritilishi bilan tuzatilmagan) [7]. "Mystem" rus tilidagi matnlarning ixcham, tezkor, erkin morfologik tahlilchisi bo'lib, A. Zaliznyak lug'ati asosida amalga oshiriladi. Konsol ilovasi sifatida ishlaydi va natijalarni taqdim etishning turli usullariga ega. Mystem dasturi rus tilidagi adabiy me'yoriy matnning morfologik tahlilini amalga oshiradi. Lug'atda mavjud bo'lmagan so'zlar uchun gipotezalar qo'shimchalarning chastotasi asosida hosil bo'ladi -> neologizmlar va okkazializmlar paydo bo'lishini sotsialektda oldindan aytish mumkin bo'lsa-da, etarli asosli e'tirof etilmaydi, ammo haqiqat mavjud. adabiy tilning faoliyati haqidagi ma’lumotlar asosida shakllangan gipotezaning mavjudligi [7].