Muhabbat qissa yetim

1934-yil
TOM OSHABOG4
«O 'tm ishdan»
Ey bus-butun ayolati vayron o ‘lon vatan,
Har go'shasi zamonada zindon o'lon vatan.
“Ram uzot”
Q adaqchi H am roqulning tobi qochdi. Kim biladi, kecha 
kech q u ru n g i xudoyi osh y o q m ad im i, yo ertalab ch oynak 
qadaqlatib ketgan kishining nosida bir gap b or ekanm i... 
A m m o kecha ertalab ham lanjligi b o r edi shekilli, b o im a s a
hech ja h o n d a choydan ham m akkajo'xori hidi keladimi!
U ning a ’zoyi badani qaqshab, kam oncha tutgani m adori 
qolmadi. Yana bitta qadaq bilan bitadigan likopcha chala qoldi. 
H am roqul narid an -b eri dov-dastgohini yig‘ishtirib j o ‘nadi. 
U ning isitm asi kuchli, boshi og‘rir edi, tashlagan qadam i 
xohlagan yeriga tushm asdi. U n im ani o ‘ylasa, b u o ‘yning 
oxiri xayolga aylanar edi: issiq-issiq choy ichib, o ‘ranib 
yotgan k o ‘rpasi havoga k o ‘tarilib ketadi, dam so ldirgani 
m ahalla im o m in i chaqirtirsa, eshikdan lapanglab tobut kirib 
keladi. H am roqul q o ‘rqdi, tezro q uyiga yetib olgani jadalladi.
162

---

K o‘chaning narigi yuzidan uni kim dir chaqirdi. H am roqul 
chaqirgan kishiga qaraym an deb gandiraklab ketdi.
Chaqirgan kishi tom oshabog‘ “ R o m a n sk a ”ning qorovuli 
U sta kulol edi. U ning asli oti Stokgulov, H am roqul aytishga 
tili kelishimay, U sta kulol q o ‘yib olgan.
Yuzini keksalikdan k o ‘ra k o ‘proq k o ‘rgiliklar g'ijim lab 
tashlagan bu chol bilan u o ‘tgan yil b ah o rd a, gul qo'yadigan 
vazasini qadaqlab berganida tanishgan edi. Bu vaza uning o ‘lib 
ketgan o‘g ‘lidan yodgor qolgan ekan. 0 ‘g‘li Lena degan joydagi 
oltin konida ishlab, bir vajdan ko‘p kishilar qato rid a otilgan 
ekan. Buning sababini H am roqul o ‘sha vaqtda ham , un d an
keyin ham bilolm adi, chunki U sta kulol bu t o ‘g ‘rida gapirsa, 
gapdan ko‘ra ko‘p ro q so ‘kinar, titrar edi. 0 ‘g ‘li o ‘lgandan 
keyin chol kam piri bilan bu yoqqa kelgan ekan.
Usta kulol Ham roqulning ahvolini ko‘rib, darrov boqqa olib 
kirdi va qayrag‘och ostidagi cho‘yan oyoqli zangor eshakka 
o ‘tqizib, suv keltirdi. Hamroqul suvni ichib biroz o ‘ziga kelganday 
b o id i, am m o qayrag‘ochdagi chum chuqlarning chig'irlashi 
negadir ko‘nglini ozdirdi. U quloqlarigabarm og‘ini tiqib, ko'zini 
yumdi, biroz nafasini rostlagandan so‘ng, xuddi ko‘nglini bezovta 
qiJadigan biron narsani ko‘rishdan qo‘rqqanday, ko‘zini sekin 
ochdi.
K o‘zini ochdi-yu qarasa... Usta kulol xuddi o ‘g‘lining o ‘limi 
t o ‘g ‘risida gapirayotganday so ‘kinar, titra r edi. Y oshgina, 
xotinchalish bir ofitser rezinkaday qapchib cholning ko‘kragiga 
tepdi. Chol yiqildi. 0 ‘shanday tepki hali es-hushini o ‘nglab 
ololm agan H am roqulning ham ko‘kragiga tushdi. U eshakdan 
ag ‘darildi, am m o darrov turdi, b o ‘yniga m usht tushdi — 
m unkib ketdi.
Churr...
— Mirshab!
Q a y e rd a n d ir U s ta k u lo ln in g k a m p iri p a y d o b o i i b ,
ofitserning oyog‘iga yiqildi. Ikki m irshab U sta kulol bilan 
H a m ro q u ln i b o g ‘d a n olib ch iq d i va b u tx o n a n in g narigi 
tom onidagi m irshabxona tom on olib ketdi. K am pir dodlagani- 
cha ergashib bordi.
O lom on to ‘plandi.
— Y ig'lam a!— dedi Usta kulol m irshabxonaning eshigi 
oldida kam piriga qarab:— M en bir tu rm a d an ikkinchi turm aga 
o ‘tayotibm an, nega yig‘laysan!
163

---

M irshabxona eshigi ochilib ikki oshnani yutdi. B utxona 
q o ‘n g ‘irog‘i kechki ibodatga chaqirib, og‘ir va uzun darangladi. 
Bu tovush hali kun b o tm asdan m udrab yotgan shahar ustida 
t o ‘lqinlanib uzoqlarga ketdi. T o'plangan xaloyiq nim a gap 
b o ‘lganini b ir haftadan keyin “Turkiston o ‘lkasi” gazetasini 
o ‘qib bildi:
0 ‘tgan 23 sentabrda m azkur shaharda rusiya dahasidagi 
R om anovskiy bog'ida ham shu qabila beadablik sodir bo'lgan. 
C h u n o n c h i, sartiyalardan biri o'zlariga sohiblik qilib turgan 
rusiya t o ‘ralarining istirohatgohlariga kirgan, y a’n i nihoyatda 
beadablik qilgan...”