Ўзбекистон Республикасининг, ҳалқаро интеграция
тузилмаларидаги иштироки.
Корхоналар ташқи иқтисодий фаолиятини давлат томонидан
тартибга солиш усуллари.
Хорижий инвестицияларни жалб этишда ҳалқаро фондлар роли
ва аҳамияти.
Таянч иборалар:
Иқтисодий интеграция;
Ҳалқаро алоқаларнинг ривожида молиянинг роли;
Хорижий сармоядорларни маблағларини жалб этиш;
Марказлаштирилган валюта фондлари;
Иқтисодий интеграциянинг асосий шакллари;
Марказий банк валюта резерви;
Эркин савдо худуди;
Божхона иттифоқи;
Умумий бозор;
Тўла иқтисодий итпгпифоқ.
1. Ҳалқаро интеграцион жараёнга молиянилг таъсири. Ўзбекистоннинг ҳалқаро иқтисодётга қўшилуви.
Молия-хўжалик юритшшпшг иқтисодлй фаолиятида ўзишшг молиявнн сиёсатини юргазшида acoсий қуроли ҳалқаро иктисодй алоқаларда шакланадиган молиявий механизм ҳисобланади.
Молия- ҳалқаро сферадан -унинг иштирокчиларининг иқтисодий манфаатларига таъсир қилувчи ва ўз навбатида ҳалқаро иқтисодий қўшилув жараёни тезлаштиради.
Ҳалқаро алоқаларнинг ривожида молиянинг роли уч йўналишда намоён бўлади:
1. Турли хил йўналишдаги ҳалқаро ҳамкорликни молиялаштирнш учун керакли манбалар қидириш ва мобилизациялаш.
2. Ҳалқаро интеграцион жараёнларни мувофиқлаштириш.
3. Хар қайси ҳалқаро муиосабатларнинг тури ва бевосита иштирокчиларини ривожлантиришга рағбатлантириш.
Аввало молия - экспорт-импорт операцияларига таъсир этади. Бу эса жаҳон бозорида талаб катта бўлган рақобатбардош товарлар ишлаб чиқаришга рағбатлантиради.
Молия - миллий даромаднинг ташқи иқтисодий фаолият натижасида келадиган қисмини шаклланишига таъсир кўрасатади.
Ҳалқаро ҳамкорликнинг аҳамиятли шакли бу Ўзбекистоннинг ҳалқаро ташкилотлар ва фондларга аъзо бўлиш, иштирок этишидир. Бу ташкилотларга аъзо бўлиш ўша ташкилотларнинг устав капиталига ва бюджетига маълум квоталар киритиш билан бўлади.
Бадалларнинг манбалари аъзо бўлаётган миллий ташкилотлар ва давлат структурасининг валюта ва бошқа молиявий фондлар бўлади.
Ҳалқаро ташкилотлар маблағлари маълум фондларда жамланади ва мақсадли программаларни бажариш учун сарфланади.
Молиянинг ҳалқаро алоқаларга таъсир этувчи яна бир йўналиши бу - хорижий сармоядорларни маблағларинп жалб этиш. Хорижий сармоялар хорижий давлат - инвестор маблағларини ёки хорижий тижорат ташкилотларининг маблағларини жалб қилиш кўринишида бўлади.
Кредит ҳисобига кўрилган корхоналар ва объектлар Ўзбекистонниг миллий мулки бўлиб ҳисобланади.
Хорижий тадбиркорлар ўзларининг маблағлари ёки хорижий давлат бюджет маблағларидан молиялаштирилаётган бошқа корхоналар қўшма корхона ва бошқа хорижий юридик шахс сифатида фаолият кўрсатади. Ўзбекистон иқтисодиётига қилинадиган хорижий сармоялар (инвсстициялар) иқтисодий ривожига ва жаҳон иқтисодиётига қўшилиши учун шароит яратади.
Хорижий инвесторларнн рағбатлантириш учун молиявий валюта ва бож имтиёзлари белгиланади.
Ташқи иқтисодий фаолиятларда молиявий жараёнларшшг қонуний ва ҳаққоний бўлишини таъминлаш учуи молиявий валюта ва божхона назорати ташкил этиладп.
Ноқонуний холатлар аниқланганда хуқуқий ташкилотлар ўрнатилган қонуний санкциялар, жарималар қўллаиилаб, шу тарзда, молиявий муносабатлар назорат қилиииб турилади.
Марказлаштирилгаи валюта фондларини ташкил килиш ва улардан фойдаланиш.
Ўзбекистон ташқи иқтисодий алоқаларининг ривожланишида миллий валюта фондини ташкил зтиш ва улардан фойдаланиш орқали ташқи иқтисодий муносабатларни бошқариш муҳим роль ўйнайди.
Ўзбекистонда бозор механизми валюта ресурслари ишлаб чиқариш ва бошқа хўжалик субъектлари уртасида катта таксимлаш механизми шаклланганлиги сабабли бу каби қайта таксимлаш қўшимча шароитларни вужудга келтириш орқали амалга оширилади.
Барча корхоналар мулкий шакли ва рўйхатга олинганидан катъий назар, товарлар ва хизматларни экспорт қилишдан ва ички валюта бозорида амалга ошириладиган операцияларнииг эркин алмаштириладиган валютадан тушган тушумни белгиланган нормативларга кура мажбурий равишда сотиш керак.
Марказий банк валюта резерви корхона ва ташкилотларда эркин алмаштириладиган валюта тушуми тушган вақтдаги Марказий банк томонини белгиланган курс бўйича сотишдан шаклланади. Валюта резерви икки қисмга бўлинади:
1-қисми -стабилизация фонди, бу маблағлар ички бозорда миллий валюта курсини барқарорлигини таъминлаш ва миллий валютани алмашуви учун шарот яратиш мақсадида тузилади.
2-қисми-молия вазирлигига сотилади. Бу маблағлар хукумат эхтиёжларини қондириш мақсадида сарфланади.
Нормативда белгиланган миқдордаги валюталарни сотгандан сўнг, корхоналар валюталарни қолган қисмини ички бозордаги ўз ишлаб чиқариш фаолиятига валюта тушумига эга бўлмаган бошқа корхоналар ва маҳалий хокимият органларига ваколатли банклар билан келишилган курс бўйича сотилади.
Маҳаллий хокимият органлари ваколатли банклари орқали тегишли бюджет ҳисобидан валюта сотиб олади, ва уни узларини валюта фондларини шакллантиришга йўналтирадилар. Бу фонд маблағлари аҳоли ва бюджет қаромоғида бўлган ноишлаб чиқариш корхоналари учун зарур будган товарлар олиш учун ишлатилади.
Иқтисодий интеграция - миллий хўжаликлар ўртасида чуқур, барқарор ўзаро алоқалар ва меҳнат тақсимоти, уларнинг турли босқич ва ҳар хич шаклдаги такрорий ишлаб чиқариш тузилмаларининг ўзаро алоқалари асосида мамлакатларнинг хўжалик- сиёсий жиҳатдан бирлашуви жараёни.
Иқтисодий интеграциянинг асосий шакллари қуйидагилардир.
1. Эркин савдо худуди доирасида қатнашчи мамлакатлар ўзаро савдо тўсиқларини бекор қилади, лекии уларнинг ҳар иккаласи учинчи мамлакатга нисбатан савдо тўсиқларини бузмайди.
Бундай ҳудудда қатнашчи мамлакатлар чегараларида божхона назорати сақлаб қолиниши керак. Улинг мақсади - қўшни қатнашчи мамлакатларнинг сустроқ божхона тўсиғи орқали учинчи мамлакатлардан худудга кириб келиши мумкин бўлган импорт моллар учун солиқ ундириш ёки уни таъқиқлашдан иборат.
Бунга 1960 йилда ташкил топган Европа эркин савдо уюшмаси (УЭСУ) мисол бўла олади.
МДҲ мамлакатлари ўртасидаги битим эркин савдо зонасига иккинчи мисолдир. Ўзбекистон эркин савдо тўғрисида Озарбайжон, Арманистон, Беларусь, Қозоғистон, Қирғизистон, Молдова, Россия ва Украина билан шартномалар тузган. Шу асосда Ўзбекистон шартнома тузилган давлатлардан чиқариладиган ва республика худудида олиб кириладиган товарлар учун бож олмайди.
2. Божхона иттифоқида қатнашчи мамлакатлар ўзаро савдода барча
чеклашларнн бартараф этибгина қолмай ташқи савдо тўсиқларини ягона
тузилишини таъсис этадилар, бу билан ички чегараларда божхона хизмати
сақлаш, заруратини соқиб қиладилар. Европа Иттифоқи (ЕИ) божхона
иттифоқига мисолдир.
Е.И сингари божхона иттифоқи тузилганида нима бўлади? Божхона иттифоқининг тузилиши иттифоқ аъзоси бўлган мамлакатлар ахволини яхшилаши ҳам, ёмонлаштириши ҳам мумкин экан.
