Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

Фойдаланилган адабиётлар. 
1. Рахматкариев Г.У., Исирикян А.А. Полное описание изотерм aдсорбции уравнениями 
теории объемного заполнения микропор // Изв. АН СССР. Сер.хим. -1988. -№11. -С. 2644. 
2. Dubinin M.M. Progress in Surface Membrane Science. -New York, 1975. -Vol. 9. -P. 1-70. 
OLIGOMER ANTIPIRENLAR BILAN MODIFIKATSIYALANGAN 
YOGʻOCH MATERIALLARNING TUTUN HOSIL QILISH 
XUSUSIYATLARNI TADQIQ ETISH 
Qarshiyev M.T., *Nurqulov F.N. 
Qarshi davlat universiteti 
*Toshkent kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti 
 
Ushbu olib borilgan tadqiqotda yogʻoch materiallarining yongʻin sharoitidagi 
muhim koʻrsatkichlardan biri boʻlgan tutun hosil qilish koeffitsenti GOST 12.1.044-
89 ga muvofiq tekshirildi. 
Tutun hosil qilish koeffitsenti - maxsus laboratoriya sharoitida ma’lum 
miqdordagi qattiq modda(material)ning termik oksidlanish destrutsiyasi yoki unga 
olov ta’sir qilish natijasida ajralib chiqadigan tutunning optik zichligini tavsiflovchi 
kоʻrsatkich boʻlib hisoblanadi. 
Tutun hosil qilish koeffitsenti (D
m
), m
2
/kg quyidagi formula boʻyicha 
hisoblanadi: 
D
m
= (V/ Lm) · Ln (Т
0
/Т
min
) 
bundaV -oʻlchash kamerasining hajmi,м
3
; 
NH4ZSM-5 цеолитида сероводород 
адсорбция изотермаси
0
1
2
3
4
5
-11
-9
-7
-5
-3
ln(P/P°)
а
,мм
ол
ь/
г
Эксперимент қийматлари 
МҲТН тенламаси орқали ҳисобланган нуқталар
1-расм. 303 К да NaX цеолитида водород 
сульфид адсорбция изотермаси ∆-
экспертмент қиймат; ▲-МҲТН 
тенгламаси орқали ҳисобланган нуқталар
 

---

307 
L -tutunlanish yoʻlidagi yorugʻlik nurining uzunligi,m; 
m -namunaning massasi, kg; 
Т
0
иT
min
- mos ravishda dastlabki va minimal yorugʻlik oʻtkazish darajasi, %. 
Tutun hosil qilish koeffitsenti materiallarning tutun chiqarish qobiliyatiga oʻra 
tasniflanishini belgilaydi va uch guruhga boʻlinadi: 
tutun hosil qilish qobiliyati past (D1)-tutun hosil qilish koeffitsenti 50 m
2
·kg
-
1
gacha.; 
tutun hosil qilish qobiliyati oʻrtacha (D2) - tutun hosil qilish koeffitsenti 50 dan 
500 m
2
·kg
-1
gacha.; 
tutun hosil qilish qobiliyati yuqlri (D3) -tutun hosi qilish koeffitsenti 500 m
2
·kg
-
1
dan yuqori. 
Adabiyotlardan ma’lumki, yongʻin sharoitida yogʻochlardagi termik ajralish va 
yonish СО, СО
2 
hamda boshqa gaz shaklidagi mahsulotlarni ajralishi bilan kuzatiladi. 
Bu esa inson organizmi uchun zaharli hisoblanib, tutash jarayonida insonning 
nafas olishi qiyinlashadi va koʻrish darajasi pasayadi. 
Yogʻochdagi yonuvchi mahsulotlarning zaharliligi tarkibidagi uglerod 
oksidining yuqoriligidandir [1]. 
Qaragʻay yogʻochi uchun GOST boʻyicha tutun hosil qilish koeffitsiyenti 
Oʻrtacha 50 kg/m
2
ga teng boʻlib, u kichik-D1 yoki oʻrtacha D2-tutash xususiyatiga 
ega boʻladi. Lekin, tutab yonish vaqti D
sh
=600 m
2
/kg boʻlib, tutab yonayotgan 
yogʻochning yuqori tutash xususiyatiga D3 turkumiga kiritish mumkin. 
Dunyo boʻyicha sodir boʻlgan yongʻinlar natijasida halok boʻlgan insonlarning 
70-84% tutun va zaharli gazlardan halok boʻlmoqda [1]. 
Yuqoridagilarni inobatga olib, mahalliy xomashyolar asosida olingan 
antipirenlar yogʻoch materiallariga ta’sir qilinganda ularning tutun hosil boʻlish 
koeffitsenti oʻrganildi. Quyidagi 1-jadvalda yogʻoch materiallarining tutash 
xususiyati boʻyicha koʻrsatkichlar berib oʻtilgan.