Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Amonova N.D., Toʻraev X.X., Eshqurbonov F.B. Oltingugurtli beton tarkibidagi 
radionukleidlarni gamma spektrometr yordamida tahlil qilish // Ozbekiston Kompozitsion 
materiallar ilmiy-texnikaviy va amaliy jurnali, TDTY “Fan va taraqqiyot” DYK.Toshkent,-2020-
№3.202-205 b. 
2. Amonova N.D., Toʻrayev X.X., Eshqurbonov F.B. Gamma spektrometr yordamida 
oltingugurtli beton tarkibini fizik-kimyoviy tahlil qilish // Fan va texnologiyalar taraqqiyoti, -
Buxoro, -2020, №6, 34-39-b. 
3. Amonova N.D. Toʻraev X.X., Kasimov Sh.A. Faol toʻldiruvchilar yordamida barqaror 
oltingugurtli beton olish // Samarqand davlat universiteti ilmiy axborotnomasi, Samarqand, -2020, 
№5
. 

---

311 
OLTINGUGURTNING AROMATIK UGLEVODORODLAR BILAN 
REAKTSIYASI 
Shavkatova D.Sh., *Amanova N.D., **Maxmudova Yu.A. 
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti 
*Termiz davlat universiteti 
**Oʻzbekiston milliy universiteti 
 
Elementаr oltingugurt reaktsiyasi qayta ochilmagan aromatik uglevodorod-
benzol birinchi marta oʻtkazildi. Sh. Fidel va D. Krafts. 80°C da benzol AlCl
3
ishtirokida amalga oshirilgan edi. Olingan individual organik oltingugurt birikmalari 
(tiofenol, difenil sulfid, difenildisulfid va tiantren) sxemaga muvofiq: 
Keyinchalik noqulay sharoitlarda, ushbu reaktsiyaga koʻra, M.R. Genvresse 
tiantrenni sintez qildi va uning oz miqdordagi izomerini Tm≈295°C (tiantren bilan) 
topdi. Tm = 60,5°C) Friedel-Crafts reaktsiyasi bilan yuqori molekulyar ogʻirlikdagi 
mahsulotlar birinchi boʻlib V.A. Sergeev va V.I. Nedelkin va boshqalar tomonidan 
aniqlangan. Olingan mahsulotlar kimyoviy jihatdan barqaror, issiqqa chidamli, elektr 
oʻtkazuvchan va yaxshi mexanik xususiyatlarga ega [1, 3]. 
Oltingugurt bilan almashtirilgan arenlar oʻzaro ta’sirlashadi. Aromatik 
uglevodorodlar bilan almashtirilgan S
8
reaksiyada faolroq boʻladi. 
1-rasm 
IQ spektroskopik tahlilida mahsulot tarkibidagi asosiy funksional guruhlardan 
biri amin guruhlari 3467 sm
-1
, 3415 sm
-1
3321 sm
-1
va 3120 sm
-1
sohalarda valent 

---

312 
tebranishlarga ega boʻladi. Bu guruhlar simmetrik boʻlganligi sababli,oʻxshash 
tebranishlarga ega boʻlishi lozim. Ammo S bilan bogʻlangan amin guruhining 
elektron zichligi qisman oltingugurt atomiga siljiganligi sababli, uning tebranish 
chastotasi 3120sm
-1
sohaga sezilarli siljiydi. 1624 sm
-1
, 1431 sm
-1
sohalarda 
xalqadagi azot atomlarining triazinil guruhi tebranishlari kuzatilib, 809 sm
-1
sohada 
esa triazinil guruhiga mos aromatik xalqa tebranishlari kuzatiladi. 1526 sm
-1
sohada 
S-N bogʻlarining valent tebranishlari va 2600 sm
-1
sohada S-H bogʻining kuchsiz 
tebranishlari kuzatiladi. Ammo melamin bilan olib borilgan reaksiyamizda 
oltingugurt sust bogʻlangan [2. 3] 
3467 -3415 sm
-1
NH guruhlarning valent tebranishlari 
Oltingugurtni modifikatsiyalashdan maqsad,oltingugurtli beton mahsulotlarini 
olishdir. Modifikatsiyalangan oltingugurtli beton (MOB) portlandsementga nisbatan 
asosiy afzalliklaridan biri bu kislotali va shoʻrlangan muhitda, ayniqsa an’anaviy 
sementlarning ishlash muddati qisqa boʻlgan sanoat korxonalari sharoitiga uning 
chidamliligidir. MOB sanoat korxonalaridan tashqari muzlash va eritish davrlarida, 
oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash korxonalarida, kanalizatsiya quvurlari, drenaj 
kanallari va dengiz inshootlarini ishlab chiqarishda foydalaniladi. Barqarorlik nuqtai 
nazaridan MOB ekologik toza material deb qaralishi mumkin, chunki u bir nechta 
qurilish dasturlarida portlandsementining oʻrnini bosishi mumkin.