Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

Adabiyotlar roʻyxati 
1. Afanaseva G.V. 2-merkaptoimidazolinning aminometil hosilalari ishtirokida nairitning 
vulkanizatsiyasi.// Kauchuk va kauchuk. 2001 yil, No 7.- B.17-19. 
2. Yuldashev D.Ya., Yusupbekov A.X., Ibadullaev A., Tillaev S.K. Vulkanizatsiyalarning 
tuzilishi va xossalariga azotli tezlatgichning ta’siri.// J.Oʻzbek kimyo jurnali. -1998.- No 4.-S.57-60. 
SANOAT CHIQINDILARI ASOSIDA α-NAFTOL SINTEZI VA 
TEXNOLOGIYASI 
Mamatmurodov T.F., Qodirov O.Sh. 
Samarqand davlat universiteti 
 
Naftollar muhim birikmalar oilasini tashkil etib, organik sintezda oraliq 
mahsulot sifatida, fotografiya komponentlari, azoboʻyoqlar [1], flotoreagentlar [2], 
biofaol birikmalar [3] olishda keng qoʻllaniladi. 
Oʻzbekiston Respublikasida α
-
naftol ishlab chiqarilmaydi. U va uning hosilalari 
valyuta hisobiga chetdan import qilinadi. Mahalliy xomashyolar asosida α
-
naftol 
ishlab chiqarish dolzarb vazifalardan hisoblanadi. 
α
-
Naftol sintezini amalga oshirish uchun piroliz jarayoni ikkilamchi mahsuloti 
“piroliz moyi” ni fraksion haydash natijasida naftalin ajratib olindi. Olingan 
naftalinni dastlab sulfolanish natijasida 1-sulfonaftalin sintezlandi, soʻngra 1-
naftalinsulfo kislotasi ishqor bilan neytrallanib 1-naftalin sulfo kislotaning natriyli 
tuzi olindi. Olingan 1-naftalin sulfonatnatriy natriy ishqori bilan ta’siri natijasida 1-
naftol sintezi amalga oshirildi. 
1-Naftalinsulfonat natriy sintezi. 
Naftalin sulfonatlar sintezi uch ogʻizli 
kolbaga Libix sovutgichi, aralashtirgich va kolba tubigacha tushirilgan termometr 

---

324 
bilan olib borildi. Hovonchada maydalangan 0,5 mol (64 gr) naftalin kukunlar 60°C 
da qizdirilib ustiga 0,6 mol (1,84 g/ml, 98 % li) konsentrlangan sulfat kislota oz-oz 
miqdorda kolbaga solindi. Toʻliq sulfat kislota solinib boʻlgach. Aralashma harorati 
80°C gradusga oshirildi va qizitish 4-6 soatgacha davom etdi. Olingan sulfomassa 
sovitilib 500 ml distillangan suv solinadi va 1000 ml li stakanga solindi. SOʻngra 
aralashmaga 26 gr kalsiy gidroksid oz-oz miqdorda aralashtirish mobaynida 
qOʻshamiz. SOʻngra aralashmadagi kalsiy sulfat Byuxner voronkasi orqali vakum 
ostida filtrlandi va filtiratga aralashtirib turgan holda 37 g Na
2
CO
3
asosli muhit hosil 
boʻlguncha qoʻshildi. Olingan aralashmadan kalsiy karbonat Byuxner voronkasi 
orqali vakum ostida filtrlandi. Olingan sariq rangli chOʻkma 60-70°C haroratda 
vakumli bugʻlatgich orqali suv bugʻlatiladi. Natijada oq kristal modda olinadi va u 3 
soat davomida ochiq havoda quritiladi. Natijada massasi 94,64 gr 1-naftalinsulfonat 
natriy tuzi olinadi. Reaksiya unumi 91%.