Муаммо ва ечимлар республика илмий-амалий конференция материаллари инновационные подходы в повышении

қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш Бош илмий-методик 
марказида олий таълим муассасалари раҳбар кадрлари, олий таълим бошқарувига захира 
кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малака ошириш курслари ташкил этилган. 
2017 йил 7 февралда Президентимиз Фармони билан тасдиқланган 2017­ 2021 йилларда 
Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича 
“Ҳаракатлар стратегияси” ҳамда ушбу стратегияни “Халқ билан мулоқот ва инсон 
манфаатлари йили”да амалга оширишга оид Давлат дастурида белгиланган вазифалардан 
келиб чиқиб, ёш истиқболли кадрларнинг бошқарувчанлик салоҳиятини аниқлаш ва уларни 
профессионал раҳбарлар сифатида тарбиялаш мамлакатимиз истиқболини таъминловчи асосий 
кучга айланиши мумкин. Бунинг учун аниқ максадга йўналган илмий­амалий тадқиқотларни 
ташкил этиш, чуқур эътиқодга ва юксак бошқарув малакаларни шакллантириш имконин 
берувчи илғор чет эл тажрибасига мурожаат этишга ва замонавий бошқарув 
технологиялрини тарғиб этиш лозим. 
Мустақиллик йилларида кадрларни бошқариш тамойиллари ва стратегиясини амалга 
ошириш борасида эришилган позитив ўзгаришлар манзараси тоталитар тузум даври билан 
қиёсий таҳлили қуйидаги жадвалда ўз ифодасини топган
1
. 
Собиқ тузум даврида 
Мустақиллик йилларида 
1 
Кадрларни ўз тарихий хотирасини 
англашга 
бўлган 
тўсиқларни 
мавжудлиги 
Кадрларни ўз тарихий хотирасини англаш 
қаратилган 
ислоҳотларни 
амалга 
оширилиши 
2 
Кадрларда коммунистик ғояларга 
асосланувчи сохта сиёсий ғурурни 
шакллантириш ҳаракати 
Кадрларда халқ тарихи, маданияти, этник 
ўзлиги ва улуғ мақсадларига асосланувчи 
миллий 
ғурур 
тарбиясининг 
йўлга 
қўйилиши 
3 
Шахснинг алоҳидалиги ва ўзига 
хослиги 
намоён 
бўлмайдиган 
жамоавийлик 
(коллективизм) 
тарғиботи 
Шахснинг алоҳидалиги, бетакрорлиги ва 
ички салоҳияти тўла намоён бўлувчи 
жамоавийлик тарбияси 
4 
Кадрлар 
бошқарувида 
раҳбарлар 
орқали давлат ва колхоз­кооператив 
мулкидан 
бошқа 
мулкни 
ривожлантирмаслик сиёсати 
Кадрлар бошқарувида раҳбарлар онгида 
давлат, хусусий ва жамоавий мулклар 
тенглиги асосидаги ривожланиш сиёсати 
5 
Кадрлар бошқарувида ўрта синфни 
қораловчи 
давлат 
сиёсатининг 
юргизилиши 
Кадрлар бошқарувида ўрта синфни қўллаб­
қувватловчи 
давлат 
сиёсатининг 
амал 
қилиши 
6 
Кадрлар 
бошқарувида 
хотин­
қизларнинг 
жамиятда 
эркаклар 
билан тенг ҳуқуқлилиги амалда 
таъминланмаганлиги, 
аёлларнинг 
давлат ва жамият бошқарувидаги 
иштирокининг сустлиги 
Хотин­қизларнинг жамият ҳаётида эркаклар 
билан 
тенглиги 
ҳуқуқий 
ва 
амалий 
жиҳатдан таъминланиши, давлат ва жамият 
бошқарувида аёллар иштирокининг кенг тус 
олиши 
7 
Кадрлар 
бошқарувида 
инсон 
салоҳиятининг 
руёбга 
чиқарилмаслиги 
истеъдодлар 
Инсон салоҳияти, истеъдодларининг тўла 
руёбга 
чикиши 
учун 
қулай 
шарт­
шароитларнинг 
яратилиши, 
хар 
бир 
1
Т. Сагатов. Кадрларни бошқаришда мақбул қарорлар қабул қилишнинг ахамияти.­Т.: Тошкент, 2016. 34­бет. 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
380 
ривожлантирилмаслиги, 
одам­
ларнинг 
ўз 
қобилиятига 
кўра 
бошқалардан ажралиб туришлари 
давлат 
ва 
жамият 
томонидан 
маъқулланмаслиги 
инсоннинг ўз қизиқишлари ва мақсадлари 
йўлидаги интилишлари давлат ва жамият 
томонидан 
рағбатлантирилиши 
бўйича 
ҳуқуқий, моддий, маънавий ва ташкилий 
имкониятлар механизмининг амал қилиши 
Раҳбар кадрларни танлаш, улар захирасини ташкил этиш, тайёрлаш, тавсия қилиш 
хизматини ташкил этиш борасидаги муаммолар муҳим вазифаларни англаш баробарида 
тегишли қонун, меъёрий ҳужжатлар қабул қилинмаётгани, низом ва дастурлар ҳамда етарли 
даражада замон талабларига мос илмий­услубий қўлланмаларнинг ишлаб чиқилмаётганлиги 
интеллектуал ресурслардан оқилона фойдаланиш борасидаги вазифаларни орқага суриб 
келмоқда. Бу ўз ўрнида давлат хизматидаги раҳбар ходимларнинг ахлоқий нормалар асосида 
фаолият кўрсатишини рағбатлантирувчи ва назорат қилувчи яхлит тизимнинг ташкил 
этилмаётганлигида кўзга ташланмоқда. 
Хулоса ва таклифлар 
Ҳудудлардаги малака ошириш марказлари ўқув дастурларини такомиллаштириб бориш 
бугунги даврнинг талабларига мос келади.
Қайта тайёрлаш бўйича дарслик ва ўқув қўлланмалар яратиш зарур. Кўп ўқув 
марказларида ўқув қўлланмаларининг етишмаслиги улар фаолияти самарадорлигига салбий 
таъсир кўрсатиши кузатилади. Қайта тайёрлашнинг амалиёт қисмини такомиллаштириш 
мақсадга мувофиқ бўлади. Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, давлат хизматчилари 
салоҳиятини кўтариш учун назарий билимлар билан бирга уларнинг амалий кўникмаларини 
ҳам мунтазам равишда кучайтириб бориш муҳим ўрин эгаллайди. 
КИЧИК МАКТАБ ЁШИДАГИ ЎҚУВЧИЛАРНИ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР 
ЁРДАМИДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ 
УМАРОВА Ш.У., Тошкент вилояти Зангиота тумани 11-мактаб ўқитувчиси 
Мустақил Ўзбекистон Ресупубликасининг стратегик вазифаларидан бири ­ келажакдаги 
барча эзгу ишларни амалга оширишга қадар бўлган жисмоний соғлом ва маънавий баркамол 
шахсни вояга етказишдан иборат. Бу вазифаларни амалга ошириш учун ўқув ишларни 
режалаштиришда ва самарали олиб боришда янгича ҳамда ижодий ёндашиш давр талабидир. 
Бу фаолиятни амалга ошириш учун эса кичик мактаб ёшидаги болаларни жисмоний 
тарбия тизимини ривожлантириш, такомиллаштириш, болаларни ҳаракат маҳоратини ошириш 
чора­тадбирларини ишлаб чиқиш зарур. 
Кичик мактаб ёшидаги болаларнинг тарбиясида, уларни жисмонан бақувват, ақлан 
баркамол бўлиб етишишларида жисмоний тарбия фани етакчи ролни ўйнайди. Ўқувчиларни 
жисмоний тарбиялашнинг турли хил шаклларидан фойдаланиш мактабда нафақат жисмоний 
тарбия ўқитувчисининг вазифаси, балки бошланғич синф ўқитувчиларининг, мактаб 
жамоатчилигининг ва мактаб ёшлар уюшмаси фаолларининг ҳам бевосита вазифасидир.
Маълумки, болаларнинг ҳар томонлама ривожланишида ўйин асосий фаолият тури
бўлиб ҳисобланади. Бола ёшлигида қанчалик кўп ўйнаса, бу унинг мактабда яхши ўқишига 
ва кейинчалик меҳнат фаолиятига ижобий таъсир кўрсатади. Ўйин бу бола фаолиятининг 
ёрқин тури, ўйин жараёнида унинг иродаси, ҳиссиёти, эҳтиёжи, қизиқишлари, 
таъсирчанлиги, яъни бутун шахсияти шаклланади. Ўйин – ижтимоий воқеликдаги ҳаракат 
қилиш ва уни англашга қаратилган жараёндир. Кичик мактаб ёшдаги болаларга асосий
буюмлар билан бажариладиган қизиқарли ҳаракатлар бўлса, бола катта бўлган сари ўйиндаги 
катталар ҳаракатларини ва муносабатларини қайта акс эттиришига хизмат қилади. Қадимдан 
халқимиз болаларига турли халқ ўйинларни ўйнатиб ўргатиб келганлар ва ўйинлар орқали 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
381 
уддабуронлик, чаққонлик, топқирлик, меҳр­шафқатлилик каби фазилатларни таркиб 
топтириб, меҳнатга ўргатиб борилади. 
Ҳаракатланишига кўра ўйинлар икки турга бўлинади: 
Кам ҳаракатли ўйнлар. 
Ҳаракатли ўйинлар: “Овозидан топ”, “Бир хилини топ”, “Чори чанбар”, “ Беш тош”, 
“Учинчиси ортиқча”, “Кун ва тун”, “Арқон тортиш”, “Ўртага тушар” ва ҳ. 
Бошланғич синф ўқувчисининг жисмоний хатти­ҳаракатларга бўлган эҳтиёжининг 
юқорилиги унинг ёш ва физиологик хусусиятлари билан асосланади. Бу даврда боланинг 
суяк­мускул тизими шаклланишда давом этиб, унинг организмида суяклашиш даври 
кечаётган бўлади. Ана шу ҳолатнинг ўзи унинг жисмоний хатти­ҳаракатларга бўлган 
эҳтиёжини оширади. Ўқувчилардаги бу эҳтиёжни қондиришда ҳаракатли ўйинлардан 
мақсадли ва ўринли фойдаланиш зарурдир. Қуйида бошланғич синфларда ўтказилиши 
мумкин бўлган ҳаракатли ўйинлардан намуналар келтириб ўтамиз:
Арқон тортиш ўйини. 
Майдон бўйлаб арқон қўйилади. Уни ўртасини қизил тасма билан белгиланади. Ерда 
майдон ўртасидан икки метрли иккита параллел чизиқ ўтказилади. Икки команда арқон
бўйлаб икки томонида туради. Ўқитувчининг сигнали бўйича қўлларига арқонни оладилар ва 
ердан кўтарадилар, шундан сўнг сигнал бўйича ўз томонларига арқонни торта бошлайдилар. 
Қачонки гуруҳлардан бири арқонни ўз гуруҳига тортиб олгандан сўнг ўйин тўхтатилади. 
Ўйинчилар майдонларини ёки жойларини алмаштирадилар. Ўйин такрорланади. 
Қайси гуруҳ ўз томонига кўп марта арқонни тортиб ўтказса, ўша команда ғолиб 
бўлади. Ўйинчиларни арқонни қўйиб юборишига рухсат этилмайди. 
Кун ва тун ўйини. 
Иккита команда майдон ўртасида икки қадам масофада бир­бирига орқасини ўгириб
туради. Битта командага “кун”, бошқасига “тун” деб ном берилади. Ҳар бир команда ўзини 
томонида майдонда 10­12 м масофада “уйи” бўлади. Ўйинни олиб борувчи тўсатдан битта
командани номини айтади, масалан “кун” дейди. Бу команда тезда ўз “уйига” югуриб 
кетади, бошқа командани ўйинчилари уларни қувлаб етади ва пента қилади, пента 
қилинган ўқувчиларни санаб чиқади шундан сўнг ўз командасига қўйиб юборади. 
Барча сафда ўз жойига турадилар, ўйин такрорланади. Энг муҳими гуруҳларни
қатъий алмаштирмаслиги керак, чунки ўқувчилар диққат билан эшитадиган бўладилар. 
Битта “кун” кетма­кет қайтарилмаслиги зарур. Югуришгача сигнал беришдан олдин, 
ўқувчиларга диққатини бўлиш учун мураккаб бўлмаган машқлар берилади. 
«Қопқон» ҳаракатли ўйини.
Ўйин ўйновчилар икки тенг бўлмаган гуруҳга бўлинадилар. Ўзлари тахминан 
(ўйнаётган болаларнинг учдан бири) доира­қопқон ҳосил қиладилар. Бошқалари сичқон 
бўлиб доирадан ташқарида бўладилар. 
Қопқон ҳосил қилиб турган болалар, бир­бирларининг қўлларидан ушлаб, гоҳ чап 
томонга, гоҳ ўнг томонга юриб қуйидаги шеърни айтадилар: