Муҳаммад ал-хоразмий номидаги тошкент ахборот технологиялари

1-rasm. Dala operatori uchun an'anaviy 2D interfeysiga misollar. 
Yanada rivojlangan dala operatori interfeyslariga qiziqish, potentsial 
foydalanuvchilar tomonidan sezilarli darajada oshib bormoqda. Prognozlarga ko'ra 
[3], bunday tizimlarning ulushi 2014 yildagi 6,4% dan 2020 yilga kelib 7,5% 
gacha (yiliga qo'shimcha 22 mln dollar) o`sishi kutilmoqda. 
Darhaqiqat, VR 
texnologiyasi 
yordamida boshqarish uchun 
operator 
muhitini taqlid qilish bir qator muhim afzalliklarni beradi [6]. Birinchidan, VR 
interfeyslarida texnologik muhitning yuqori darajada haqqoniyligiga erishiladi (1-
rasm 
bilan 
taqqoslang, bunday 
o'xshashlik 
umuman 
yo'q 
yoki 
u 
minimaldir). Ikkinchidan, o'quvchilarning TJ muhitini turli usullarda (video 
tasvirlar, tovushlar, harakat hissi va boshqalar) his qilishiga ijobiy yordam beradi, 
bu esa o'rganilgan boshqaruv ko'nikmalarini rivojlantirish va amaliyotga ijobiy 
tadbiq qilish uchun juda muhim. Va nihoyat, VR ishlab chiqarish harakatlarining 
ketma-ketligini bajarishda operator tomonidan printsipial zarur bo'lgan vaqt 
omilini sezish imkonini beradi. 
Biror muhitga sho`ng`ish, berilib ketishda ishtirok etadigan ruhiy 
mexanizmlarga asoslanib, VR da his qilishning quyidagi turlari ajratilgan [4]:
• sensorli - uch o'lchovli muhitga kirish hissi va u bilan intellektual 
rag'batlantirish; 
• fazoviy - bo'shliqning kattaligi va ob'ektlar orasidagi masofani his qilish; 
• hissiy - simulyatsiya qilingan vaziyatga qo'shilish natijasida paydo bo'lgan 
hissiyotlar tajribasi; 
• psixologik - taxmin qilingan subyekt bilan identifikatsiya, u hissiyotga 
qaraganda 
kengroq, 
asosan interfeysda 
bo'layotgan 
narsalarga reaktsiya 
bilan cheklangan. 
3D animatsiya texnologiyalariga asoslangan interfeyslar operatorga nafaqat 
strategik, balki taktik operatsiyalarni simulyatsiya qilingan muhitda o'tkazishga, o'z 
faoliyatini hissiy, fazoviy, hissiy va hatto psixologik darajada his qilishga imkon 
beradi . Ular, shubhasiz , faoliyat mavzusini va qarorlar qabul qilish ko'nikmalarini 
o'zlashtirish 
imkoniyatlarini kengaytiradi . Ko'pgina 
o'quv 
vazifalarida 3D 
yondoshuvi juda samarali (masofaviy o'qitish, shifokorlar, haydovchilar, 

---

201 
sportchilar, uchuvchilar, kosmonavtlarni o'qitish). Shu bilan birga, potentsial xavfli 
ishlab chiqarish sharoitida ishlashga xodimlarni tayyorlash vazifalarida, 
ya'ni murakkab tashkil etilgan texnogen muhitda ishonchli navigatsiya va 
manipulyatsiya ko'nikmalariga ehtiyoj sezilsa, animatsiyadan foydalanishda 
ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lish kerak. Shubhasiz, TJ dala operatorlarini 
o'qitish shu kabi vazifalarga tegishli. 
KT ning turli ishlab chiqaruvchilari o'zlarining ishlanmalariga ega. Ba'zilari 
ixtisoslashgan firmalarning yechimlaridan 
foydalanadilar. 2-rasmda 
bunday 
yechimga misol keltirgan.
2-rasm. VIRTHUALIS kompaniyasi tomonidan yaratilgan 3D interfeys. 
Virtual 
sayohat 
asosida 
qurilgan dala 
operatorining 
panoramali 
interfeysida, har qanday VR muhitida bo'lgani kabi, sichqonchani bosish 
yordamida uch o'lchovli makonning barcha mavjud yo'nalishlarida harakatlanib 
mumkin. Kerakli uskunani boshqarish ushbu qurilma uchun mavjud bo'lgan 
harakatlarni tanlash orqali amalga oshiriladi. 
Dala operatorning panoramik interfeyslariga kelgusida yanada talab ortishini 
taxmin qilish mumkin. Kengaytirilgan reallik texnologiyalari bilan birgalikda ular 
tez orada an'anaviy 2D va qimmat va psixologik jihatdan himoyasiz 
animatsion interfeyslarni to'g'ridan-to'g'ri kompyuter mashg'ulotlarida sezilarli 
darajada ortda qoldiradilar.