Муҳаммад ал-хоразмий номидаги тошкент ахборот технологиялари

Adabiyotlar 
3. С.В. Глушаков и др. Язык программирования С++. Харьков «Фолио» 
2001г. 
4. Жесс Либерти, “Освой самостоятельно С++ за 21 день”, Санкт 
Петербург 2000г.
5. В.В. Подбельский. Язык СИ+. Москва “Финансы и статистика” 
2003г. 
6. Hally More. MATLAB for engineers. Prentice Hall 2012 y 
 
БЎЛАЖАК ДАСТУРЧИ-МУҲАНДИСЛАРНИ КРЕАТИВЛИК 
СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА 
ТАЙЁРЛАШ 
To’rayev M.F. 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 
Qarshi filiali, [e-mail] 
Бугунги кунда тaълим сифaтини ошириш вa рaқoбaтбaрдoш кaдрлaр 
тaйёрлaш масаласига Президентимиз ҳамда ҳукуматимиз томонидан алоҳида 
эътибор берилмоқда. Ушбу масала давлатимиз сиёсатининг энг муҳим ва 
устувор йўналишларидан бирига айланган. Таълим соҳасида қабул қилинган 
барча қарор ва фармонларда илғор хорижий мамлакатлар тажрибаларидан 
кенг фойдаланиш, мамлакатимизда ҳамда жаҳонда бoзoр иқтиcoдиёти 
мунocaбaтлaри шaрoитидa меҳнат бoзoри тaлaблaридан келиб чиқиб, 
замонавий мутахассисликлар бўйича кадрлар тайёрлашга алоҳида аҳамият 
қаратилмоқда.
Жамиятда ўз ўрнини топмоқчи бўлган шахс муносиб хулқ-атвор, касб-
ҳунар ва зарур билим-кўникмаларга эга бўлиши шарт. Бусиз кўзланган 
натижага эриша олмайди. Ривожланган мамлакатларда бошқа жабҳаларда 
бўлгани каби меҳнат бозорида ҳам рақобат жуда кучли. Тараққиёт йўлидан 
шахдам одимлаётган мамлакатимизда ҳам малакали мутахассисларга, янги 
ихтисослик эгаларига талаб кундан-кун ортиб боряпти. 
Ҳозирги кунда жамият ҳаётининг барча соҳаларини рақамлаштириш 
туфайли дастурчи-муҳандислар учун меҳнат бозорини ўсиб бораётганлиги 
ҳеч кимга сир эмас. Мазкур мақолада дастурчи-муҳандислик соҳасининг 
афзалликлари, имкониятлари, ижобий ва салбий томонлари ўзига хос 
хусусиятлари ёритилади ҳамда олий таълим муассасаларида бўлажак 
дастурчи-муҳандисларни касбий фаолиятга тайёрлаш масалалари баён 
этилади. 
Дастурчи - компьютер ёки бошқа қурилмаларни бошқариш учун 
дастлабки кодни яратадиган мутахассисдир. Бундай дастур коди 

---

196 
компьютернинг операцион тизими, видео ўйин, веб ёки мобил илова ва ҳатто 
микротўлқинли қурилманинг иш алгоритми бўлиши ҳам мумкин. Дастур 
коди махсус дастурлаш тилида ёзилади. У оддий сўзлар ва баъзи махсус 
белгилардан иборатдир. Бугунги кунда бир неча юз дастурлаш тиллари 
мавжуд, аммо уларнинг энг кенг тарқалгани Java, Python, PHP, C #, 
JavaScript, C, C ++, Objective-C, Swift ва бошқалар. Малакали дастурчилар 
иккитадан ортиқ дастурлаш тилларидан ишончли фойдалана олади. 
Дастурчи-муҳандислик касби ахборот-коммуникация технологиялари 
(АКТ) соҳасининг бир бўлаги ҳисобланади аммо, унинг фарқли жиҳатларини 
ҳам кўрсатиб ўтиш лозим. "АКТ мутахассиси" номи остида 50 дан ортиқ 
турли касб ва лавозимлар мавжуд. Масалан, UI/UX-дизайнер (интерфейсни 
ишлаб чиқувчи), ҳисоб-менежери (техник ёрдам бўйича мутахассис), тизим 
администратори, DevOps муҳандиси ("АТ-жараёнларни автоматлаштириш 
муҳандиси"), АТ-лойиҳалар менежери ва бошқалар. Булар "АКТ 
мутахассислари" дейилади, аммо “дастурчи” эмас. Шу билан бирга, ҳар 
қандай АТ касбига дастурчи орқали ўқиш мумкинлигини ёдда тутиш лозим. 
Мутахассислиги бўйича дастурчилар тизим, амалий ва веб-
дастурчиларга бўлинади. Амалий дастурчилар турли хил амалий дастурларни 
ёзадилар: ўйинлар, офис иловалари (масалан, MS Word, PhotoShop, 
CorelDraw) ва бошқалар. Тизим дастурчилари операцион тизимларни 
яратадилар (масалан, Windows, Android ёки iOS). Веб дастурчилар ушбу 
сайтларнинг ишлашини қўллаб-қувватловчи веб-сайтлар ва дастурларни 
ишлаб чиқадилар. Турли иш сайтларида дастурчиларни улар ишлайдиган 
тилларда C++ дастурчиси, Java дастурчиси, PHP дастурчиси каби 
ажратилади. Шунингдек, улар бажарадиган вазифалар турлари маълумотлар 
базаси дастурчиси, frontend / backend дастурчиси, мобиль / иш столи 
дастурчиси, 1C дастурчиси, Bitrix дастурчиси, ўйин дастурчиси, дастурий 
таъминот архитектори, тизим муҳандиси ва бошқалар бўйича ажратилади. 
Дастурчи-муҳандис касбининг афзалликлари қуйидагилар: 
✓ 
Юқори маош. Юқори малакали дастурчининг иш ҳақи баланд. 
✓ 
Талаб. Жамият ҳаётининг барча соҳаларини рақамлаштириш 
туфайли дастурчилар учун меҳнат бозори ўсиб бормоқда. Онлайн таълим, 
телетиббиёт, Буюмлар интернети (IoT), ҳаттоки қишлоқ хўжалигини ҳам 
АКТ-мутахассисларисиз тасаввур этиш қийин. 
✓ 
Қизиқарли вазифалар ва ижодкорлик муҳити.
Дастурчиларнинг асосий вазифаси дастур кодини, тестларни, 
заифликларни текшириш ва кодни қайта ёзишдан иборат. Кодлашнинг 
якуний натижаси ҳар хил мақсадларга эга бўлган иш дастури ҳисобланади. 
Масалан компьютер ўйинлари, роботлар учун бошқарув дастурлари, мобил 
қурилмалар учун фойдали иловалар, одамлар учун интерактив хизматлар ва 
бошқалар бўлиши мумкин. Аммо ишнинг мувофаққиятли натижаси 
дастурчига чексиз қувонч бағишлайди.
Дастурчилик касбининг ижобий ва салбий томонлари: 

---

197 
✓ 
Масофавий иш ва эркин иш режими. Дастурчилар бу қатъий офис 
қоидаларига амал қилмайдиган одамлар кабидир. Ижодкорлик ва 
самарадорликни сақлаш учун уларга уйдан ишлашга, кейинроқ ишга 
қайтишга рухсат берилади. Масалан. Google, Microsoft, Yandex ва Mail.ru 
Krok, Softline, Technoserv, Lanit, Ai-Teco, Booking.com, Unisender хизматлари. 
✓ 
Чет элда мартаба ўсиши. Дастурлаш учун ҳеч қандай географик 
чегаралар йўқ. Биринчидан, кўплаб дастурлаш мутахассислари чет эл 
лойиҳаларида узоқдан ишлайди. Иккинчидан, инглиз тилини мукаммал 
билган АКТ-мутахассиси учун маълум бир мамлакатда касбнинг ўзига хос 
хусусиятларини ўрганишга мажбур бўлган бухгалтер, ҳуқуқшунос ёки 
муҳандисдан кўра ўтиш осонроқ.
Касбнинг салбий томонлари: 
- 
Ўтирган ҳолатда ишлаш турмуш тарзи. Ишдан ташқари 
вақтларда жисмоний фаолиятсиз, кўриш ва мушак-скелет тизимига айниқса 
салбий таъсир қилиши мумкин. 
- 
Билимнинг тез эскириши. Дастурчи доимий равишда изланишда 
бўлиши лозим. Чунки дастурлаш соҳаси жадал ривожланмоқда. Дастурчи 
ихтисослашган журналлар ва интернет манбаларини ўқиши, курсларда янги 
билим олиши керак. Акс ҳолда, унинг меҳнат бозорида мутахассис сифатида 
аҳамияти пасаяди. 
АКТ соҳаси ёш ва таълимга замонавий ёндашув билан ажралиб туради. 
Ҳозирги вақтда мутахассис кадрнинг қадрланадиган дипломи эмас, балки 
ходимнинг соҳадаги қаттиқ маҳоратидир. Бу дастурчиларнинг асосий ютуғи 
ҳисобланади. Иш берувчи масалани ҳал қилиш учун топшириқни беради ва 
унинг натижаларига кўра ходимни ишга қабул қилади ёки қабул қилмайди.
Дастурчи мантиқий фикрлаш, математик билимлар ва қатъиятлилик 
каби қобилият ва шахсий фазилатларга эга бўлиши лозим.
Яхши дастурчи учун креативлик, фикрлаш мослашувчанлиги, яхши 
хотира, кўп қирралилик, ҳушмуомалалик, жамоа билан ишлаш ва ўз 
фикрларини аниқ ифода эта билиш каби ўзига хос бўлган бир нечта 
компитенцияларга эга бўлиши мақсадга мувофиқ. 
Келажакда АКТ соҳасини танлаган ва дастурчи-муҳандислик касбий 
фаолияти билан шуғулланадиган ёш дастурчиларга қуйидаги маслаҳатларни 
беришимиз мумкин.
✓ 
Математика, информатика, рус ва инглиз тилларини чуқур 
ўрганиш. 
✓ 
Веб-сайтларни, кичик иловаларни ва фойдали дастурларни 
дастурлаш ва яратиш. 
✓ 
Доимий равишда АКТ соҳасидаги янгиликларни ўқиб туриш.
✓ 
Дастурлаш тўгараклари ва ёш дастурчилар мактабларига 
қатнашиш. 
✓ 
Тажрибали ва юқори малакали АКТ-мутахассислар билан 
суҳбатлашиш ва уларнинг замонавий технологиялар ҳақида кўпроқ 
тажрибаларини ўрганиш.

---

198 
Ҳулоса қилиб айтадиган бўлсак, бугунги кунда мамлакатимизда ҳамда 
жаҳонда бoзoр иқтиcoдиёти мунocaбaтлaри шaрoитидa меҳнат бoзoри 
тaлaблaрига мувофиқ дастурчи-муҳандислик касбига бўлган талаб ортиб 
бораётганлигини ҳисобга олиб, олий таълим муассасаларида бўлажак 
дастурчи-муҳандисларни касбий фаолиятга тайёрлашга алоҳида эътибор 
қаратилиши лозимлигини мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.