|
Адабиётлар.
1.
Невзорова И.Б., Донина И.А. Готовность будущих техников-
программистов к проектно-аналитической деятельности: структура и
критерии оценки // Современные проблемы науки и образования. 2016. № 1.
2. Бегимқулoв У.Ш.
“Педoгoгик тaълимдa зaмoнaвий aхбoрoт
технoлoгиялaрини жoрий этишнинг илмий нaзaрий acocлaри”. Мoнoгрaфия –
Т.: Фaн, 2017
3. С.Ж.Тўраев. “Дастурий воситалар асосида талабаларни касбий
фаолиятга тайёрлаш методикасини такомиллаштириш”. Диссертация PhD:
13.00.05. Тошкент. 2019 й
TEXNOLOGIK JARAYON OPERATORLARINI VIRTUAL
REALLIK TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O`QITISH
Sevinov J.U.
1
, Nashvandova G.M.
1
1
Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti
Texnologik jarayonlarning (TJ) bevosita ijro qiluvchi (operativ) xodimlarini
tayyorlash darajasini oshirish zamonaviy ishlab chiqarishning eng muhim
vazifalaridan biridir, buning bir necha sabablari bor.
Ishlab chiqarish jarayonlarida turli ko`ngilsizliklar va xavflarni (shu
jumladan inson omilining ta'sirini) kamaytirish uchun boshqaruv va
himoya tizimlari tobora murakkablashtirilmoqda.
Jamoatchilikning mehnat munosabatlariga bo`lgan fikri o`zgarib bormoqda:
ish beruvchilar nafaqat iqtisodiyot, balki ishchilarning hayoti, sog'lig'i va
ijtimoiy farovonligi, atrof-muhit holati uchun ham katta mas'uliyatni his qilmoqda,
bu esa operatorlarning tayyorgarlik darajasiga bevosita bog'liqdir.
Kompyuter trenajorlari (KT) - operativ xodimlarning TJ ni xavfsiz va
samarali
boshqarish ko`nikmalarini
rivojlantirishga, shuningdek favqulodda
vaziyatlarda ishlash uchun yuqori "jangovar tayyorgarlikni" saqlashga imkon
beradigan muqobili yo`q o'quv vositasidir. Shu bilan birga, mashg'ulotlar
odamlarga, ishlab chiqarish aktivlariga va atrof-muhitga xavf tug'dirmaydigan
simulyatsiya qilingan muhitda o'tkazilishi muhimdir [1].
Qariyb yarim asrlik tarixga ega KT-lari ishlab chiqaruvchilarning tobora
ortib borayotgan talablari va tegishli texnologiyalari, ayniqsa axborotlarning
rivojlanishi bilan belgilanadigan tub o'zgarishlarga duch keldi. So'nggi yillarda bu
ayniqsa virtual reallik (VR) ning zamonaviy texnologiyalariga katta ta'sir
ko'rsatdi. Global internet tarmog`idagi VR haqidagi har 10 ta havolaning biri
199
(200 milliondan ortiq
havoladan
20
millionga yaqini)
sanoat
sohasiga
bag`ishlangan. Shulardan 3,5 millionga yaqin havolalar operatorlarni o'qitishda VR
dan foydalanishga bag'ishlangan. VR texnologiyalari umumiy bozori hozirgi kunda
yiliga 250 milliard dollarga baholanmoqda, ishlab chiqaruvchilar yillik
daromadlarini 2020 yilga kelib 13 milliard dollarga va 2025 yilga kelib 35 milliard
dollargacha oshishini prognoz qilgan. Ta'lim sohasi umumiy bozorning 5% ni
tashkil qiladi (taqqoslash uchun, kompyuter o'yinlari 40% ni tashkil qiladi) va faqat
rivojlangan mamlakatlarning o`zida VR mahsulotlaridan foydalanuvchilarning
potentsial auditoriyasi 200 million kishini tashkil etadi [2].
TJ ni boshqarishda operatorlarning ikki turi qatnashadi: konsol (ya'ni
taqsimlangan boshqaruv tizimi (TBT) operatorlari) va maydon (boshqaruvni
bevosita joyida amalga oshirish) operatorlari. Simulyatorlarda konsol operatorining
interfeyslarida fundamental muammolar yo'q. Unga boshqarish uchun zarur
bo'lgan ma'lumotlar mutlaqo instrumental hisoblanadi va texnologik platformani
vizual ravishda his qilish va ko`rish talab etilmaydi. Zamonaviy KT-da,
konsol operatori interfeysi deyarli mutlaq o'xshashlik darajasida amalga oshirilishi
mumkin. Maydon operatorining interfeysi eas yanada murakkabroq.
Ushbu murakkablik maydon operatorining vazifasi, uning foydalanuvchi
interfeysida munosib aks ettirilishi bilan belgilanadi. Dala operatorining asosiy
vazifasi texnologik platformada joylashgan jismoniy qurilmalar bilan o'zaro aloqa
qilishdir, bu turli xil sezgi organlarini jalb qilishni talab qiladi: ko'rish, eshitish,
teginish, hidlash va olingan sezgi ma'lumotlarini izohlash. Dala operatorlarining
ish jarayoniga bevosita tashqi omillar ham ta’sir qiladi: ob-havo, kunning vaqti,
ko'rish shartlari, shovqin, tebranish, hid, balandlikda (ba'zan 50 metrdan yuqori)
ishlash kerakligi, og'ir himoya kiyimida va himoya vositalarida ishlash.
Dala operatorining vazifasi (konsol operatori bilan hamkorlikda) - mavjud
bo'lgan
barcha
ma'lumotlardan
foydalanish
(masofadan
turib va
"joyida"), favqulodda vaziyatning istalmagan oqibatlariga barham berish va
minimallashtirishdir. Va buning uchun unga (konsol operatoridan farqli
o'laroq) yuqorida aytib o'tilgan sezgi ma'lumotlarini his qilish imkonini
bermaydigan standart 2D interfeysi yetarli emas. Ta'kidlanishicha, sxematik "tekis"
interfeysning real bo'lmagan xususiyati dala operatoriga faoliyatning ratsional
darajasidan emotsional tizimga o'tishiga imkon bermaydi, bu esa mashg'ulotning
ahamiyatini sezilarli darajada kamaytiradi. Bunga motivatsiyani yo'qotish kiradi
(xuddi kompyuter o'yinlarida bo'lgani kabi, realizm kamayganda unga bo'lgan
qiziqish kamayadi). Dala operatorining an'anaviy interfeysi sxematik ko`rinishda
bo'lib, TBT da qabul qilingan TJ topologiyasini qo'shimcha uskunalarni
qo'shib takrorlaydi (1-rasm).
200
Do'stlaringiz bilan baham: |
