Muallifdan


-§. MORFEMALARNING AGGLUTINATIV TABIATI



Download 1,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet111/180
Sana16.01.2022
Hajmi1,3 Mb.
#374631
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   180
Bog'liq
Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish

 
27-§. MORFEMALARNING AGGLUTINATIV TABIATI 
 
Affiksal morfemalar o‘zak morfemaga birikish xususiyatiga ko‘ra 
muayyan  tilning  o‘ziga  xos  jihatlarini  namoyon  qiladi.  O‘zak 
morfemalarning  tabiatiga  ko‘ra  tillar  asosan 
agglutinativ  va  flektiv 
tillarga bo‘linadi
1

Turkiy  tillar,  jumladan  o‘zbek  tili  affiksal  morfemalari  tabiatiga 
ko‘ra  agglyutinativ  hisoblanadi.  Agglutinatsiya  «ketma-ketlik» 
ma’nosidagi so‘z bo‘lib, qo‘shimchalarning o‘zakka ma’lum tartib va 
ketma-ketlikda  qo‘shilishidan  dalolat  beradi.  Bunday  hollarda  o‘zak 
va  qo‘shimchalar  chegarasi  sezilib  turadi.  Agglutinativ  tillarda  so‘z 
shakllari o‘zgarmas holda qo‘shiladigan affikslar yordamida yasaladi. 
Bunday  tillarda  affikslar  asosan  bir  grammatik  ma’noni  ifodalaydi. 
Masalan,  -lar  faqat  ko‘plik  qo‘shimchasi  sifatida  qaraladi.  Mazkur 
qo‘shimchaning  boshqa  hollarda  ifodalagan  hurmat,  kesatiq, 
kinoyani  bildiruvchi  grammatik  ma’nolari  uslubiy  jihatlari 
hisoblanadi. 
Turkiy  tillarda  (o‘zbek  tilida)  o‘zakka  dastavval,  so‘z  yasovchi 
qo‘shimchalar  (morfemalar),  keyin  shakl  yasovchi  va  oxirida  so‘z 
o‘zgartuvchi  qo‘shimchalar  birikadi: 
tila-k-lar-imiz-ni
.  Bu  qat’iy 
qoida  morfem  tahlilda,  ya’ni  so‘zlarni  ma’noli  qismlarga  ajratishda 
ham  muhim. Masalan, 
o‘rtoqlarcha, mardlarcha 
so‘zlari 
o‘rtoq-lar-
cha,  mard-lar-cha
  ko‘rinishida  emas
,  balki  o‘rtoq-larcha,  mard-
larcha 
tarzida ma’noli qismlarga ajratiladi. 
O‘zbek  tilidagi  affiksal  morfemalar  o‘zak  morfemadan  keyin 
qo‘shilish  xususiyatiga  ega.  Shu  jihatdan,  old  qo‘shimchalar  o‘zbek 
tili  tabiatiga  xos  emas.  Tilimizdagi  ser-(sersuv),  no-(  nomard),  be-
                                                      
1
 Agglyutinatsiya-lotincha «yopishtirish» ma’nosini; flektsiya «bukilish» ma’nosini 
anglatadi. 


Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
114 
114
 
(begunoh), ba-(badavlat).. kabi old qo‘shimchalar fors-tojik tiliga xos 
bo‘lib,  ijtimoiy-siyosiy,  madaniy-ma’rifiy  omillar  ta’sirida  o‘zbek 
tiliga o‘zlashib ketgan. Old qo‘shimchalar rus-baynalmilal so‘zlarida 
ham uchraydi. 
Flektiv  tillarda  o‘zak  morfema  va  affiksal  morfema  chegaralari 
sezilmaydi.  Rus  tili,  arab  tili  flektiv  tillarga  mansubdir: 
videt-viju; 
xodit-xoju;  hukm-mahkama-hokim-hakam-mahkum;  fikr-tafakkur-
mutafakkir; zulm-zolim-mazlum; hol-ahvol; xulq-axloq; she’r-ash’or. 


Download 1,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish