Муаллиф: Наргиза Умарова

Тожикистоннинг Афғонистон билан чегараси яқинидаги “форпост”. The Washington Post газетасидаги мақоладан олинган сурат.
Сўнгги 5 йилда Хитойнинг Марказий Осиё хавфсизлиги масаласидаги таъсирининг кучайиб бориш тамойили кузатилмоқда. Кўпчилик кузатувчилар дастлаб ушбу фактни рад этган бўлса, кейинчалик унинг аҳамиятини пасайтиришга уриниб келди. Айни чоқда Хитойнинг минтақа хавфсизлиги масалаларидаги роли тобора жиддийроқ аҳамият касб этиб, аста-секин институционал тарзда расмийлаштирила бошланди. Хусусан, 2016 йилдан Хитой минтақадаги хавфсизлик масалаларини қисман “Ҳамкорлик ва мувофиқлаштириш бўйича тўрт томонлама механизм” (Quadrilateral Cooperation and Coordi­nation Mechanism) ёрдамида ҳал этиб келмоқда, унда Хитой билан бирга Покистон, Тожикистон ва Афғонистон иштирок этмоқда.
Тўрт томонлама механизм, Хитойнинг Марказий Осиёдаги ҳарбий таъсири истиқболлари, шунингдек, бошқа йирик давлатларнинг ХХРни минтақадаги бундай фаоллигига эҳтимол тутилган жавоби ҳақида Россия стратегик тадқиқотлар институти катта илмий ходими Иветта Фролова CAANга берган интервьюсида сўз юритади.
Тўрт томонлама механизм кимнинг ташаббуси билан тузилгани ва у ўз олдига қандай мақсадларни қўяётгани ҳақида батафсил сўзлаб берсангиз.

Иветта Фролова 
Минтақада хавфсизлик бўйича ҳамкорликнинг янги форматини ташкил этиш ғоясини Хитой тарафи илгари сурган эди. Бу 2016 йил мартида ўша пайтда ХХР Марказий ҳарбий кенгаши бирлашган штаби бошлиғи Фан Фэнҳуйнинг Афғонистонга сафари чоғида рўй берган эди. Унинг сафаридан олдин ушбу масала юзасидан музокара Хитой, Тожикистон ва Покистон бош штаблари раҳбарияти иштирокида Душанбеда бўлиб ўтган. Кобул ушбу масалани ижобий ҳал қилгандан сўнг томонлар “Ҳамкорлик ва мувофиқлаштириш бўйича тўрт томонлама механизм”ни (QCCM) шакллантириш бўйича қарор қабул қилди.
QCCM олий ҳарбий раҳбариятининг биринчи мажлиси 2016 йил августида ХХРнинг Шинжон мухтор тумани маркази Урумчи шаҳрида бўлиб ўтди. Тадбир якунлари бўйича қабул қилинган қўшма баёнотда расман қайд этилганидай, механизмнинг асосий мақсади барча иштирокчи мамлакатлар ҳудудида тинчлик ва барқарорликни таъминлаш учун терроризм ва экстремизмга қарши биргаликда кураш олиб боришдир. Томонлар бир-бирининг терроризмга қарши потенциалини мустаҳкамлаш ва разведка маълумотларини алмашиш, айни чоқда халқаро ҳуқуқ принципларига риоя этиш, суверенитет ва ҳудудий яхлитликни ўзаро ҳурмат қилиш, бир-бирининг ички ишларига аралашмасликка келишиб олди.