Ms excel dasturi

8.MS Excel elektron jadvali va oynasining tuzulishi. Katakchalar va ularning manzillari.
Kompyuter texnologiyasining rivojlanib borishi va insonning ish faoliyatida keng qo’llanilishi ta’sirida ma’lum bir yo’nalishdagi dasturlarga bo’lgan talab yanada ko’paydi.Ma’lumki,dasturning yaratilishi va matn muharrirlari va protsessorlari ma’lumotlarni matn ko’rinishida saqlash va qayta ishlash uchun kerak bo’lsa,grafik muharrirlar tasvirlar ustida kerakli amallar bajarish uchun xizmat qiladi.
Elektron jadvallarning asosiy vazifasi ma’lumotlarni jadval ko’rinishida tasvirlash va qayta ishlash bo’lib, birlamchi vazifasi hisob-kitoblarni avtomatlashtirishdir.
Birinchi elektron jadval dasturi VisiCalс nomi bilan o’tgan asrning 80-yillari boshida ishlab chiqilgan. Undan keyin kompyuterlarning turlari va vazifasiga qarab, SuperCalc, Multiplan, Framework, Simphony, Works, 1C-Buhgalteriya, Master, MS Excel va boshqalar ishlab chiqarilgan va takomillashtirib bormoqda.
Dastlabki naqli 1994-yilda Microsoft kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan va takomillashib borilayotgan Excel dasturi hozirgi kunda eng ommalashgan jadval protsessoridir.
Excel dasturini ishga tushirish Microsoft Office paketining MS Word dasturi kabi uch xil usul bilan amalgam oshirilishi mumkin.
Exelda menyular satri Word matn protsessoridagi menyular satridan farqlanadi.
Exceldagi menyular satri Word matn protsessoridagi menyular satridan farqlanadi.Masalan, Word matn protsessorida Таблитца (Jadval) menyusi o’rnida Excelda Данные (Ma’lumotlar) menyusi bor; biror nusxa ko’chirilgach, Правка (Tahrirlash) menyusi nusxani Word dasturidagdan farqli har xil xususiyatlari bilan joylashtirish imkoniyatini beradi.
Excel dasturi ishga tushirilganda u shartli –Книга1 (Kitob1) nomi bilan yangi hujjat hosil qilishni taklif etadi. Tavsiya etilgan kitobda 3 ta varaq (Лист 1, Лист 2, Лист 3)bo’lib, zaruratga qarab yana varaqlar qo’shish mumkin bo’ladi.
Yangi kitob hosil qilish esa quyidagi imkoniyatlardan birini tanlash orqali bajariladi:
● fayl menyusidagi Создать (Hosil qilish) buyrug’ini tanlash yoki Ctrl + N klavishlarini birgalikda bosih orqali;
● vositalar panelidagi Elektron jadvallar ustun va satrlarning birlashmasidan iborat jadval bo’lib, satr va ustun kesishmasi katakcha (yoki yacheyka) deb ataladi.
Katakcha quyidagi xossalarga ega bo’lishi mumkin:
● fon turi va rangi; ● shrift turi, o’lchami rangi;
● tekislash turi; ● son turi;
● matn yo’nalishi turi ; ● himoya;
● chegara turi, rangi va o’tkazilish joyi.
Har bir katakcha ustun va satrning tartibidan kelib chiqqan holda o’zining adresi (o’rni)ga ega bo’ladi.Masalan,A3,X3,A8,T6,AZ1994,… . Jadvaldagi ajratilgan (hoshiyali) katakcha joriy katakcha deyiladi. Elektron jadvallarda yana katakchalar bloki tushunchasi bo’lib, u jadvaldagi katakchalardan iborat ixtiyoriy to’rtburchak yoki to’rtburchaklar to’plamidir.
Shuni yodda tutish kerakki, ustun va satrlarning soni, demak, katakchalar soni dasturlarning imkoniyatlariga bog’liq bo’ladi. SuperCalc4 elektron jadvali varag’ida satrlar 9999 ta va ustunlar 255 ta bo’lgani uchun katakchalar soni 9999 * 255=2549745 ta Excel electron jadvali varag’ida 16384*256=4194304 (65536*256=16777216) ta katakcha bo’ladi.
Elektron jadvallarda bir katakchadan boshqa joyga murojaat qilish mumkin. Murojaat − bu formula yozishda qo’llanilayotgan katakcha, satr yoki ustun yoxud katakchalar blokining (shu varaqdagi, boshqa varaqdagi, boshqa kitobdagi) adresidir.
Elektron jadvallarda ikki xil nisbiy va absolut murojaat qo’llaniladi.
Nisbiy murojaatda formula nusxasidagi katakchalar adreslari nusxa joylashtirilayotgan katakchaga mos holda o’zgaradi.Masalan, a2 katakchadagi A1 +B4 yig’indining A3 katakchaga nusxasi A2 + B5, A7 katakchadagi nusxasi A6 +B9, F17 katakchaga nusxasi D16 +E19 kabi o’zgarib joylashadi.
Absolyut murojaatda katakcha adresi o’zgarmaydi.Elektron jadvallarda absolyut adres xususiyatini ifodalash uchun maxsus belgidan (Excelda - $) foydalaniladi. Masalan,A2 katakchadagi A1 + $B$4 yig’indining F17 katakchaga nusxasi D16 + $B$4, C7 katakchadagi B3 – C$6 ayirmaning F9 katakchaga nusxasi E5 –F$6, L11 katakchadagi D6 * $C3 ko’paytmning M14 katakchaga nusxasi E9 * $C6 kabi joylashadi. Bundan ko’rinadiki, $ belgisi qo’ilgan ustun yoki satr nusxa ko’chirilganda o’zgarmay qolar ekan.
Excelda katakchalar nomlash va shu nom orqali murojaat qilish mumkin.Buning uchun katakchani belgilab, Joylashtirish menyusining Nom – Berilsin (Имя – Присвоить)… bo’limi tanlanadi va ixtiyoriy nom kiritiladi. Bu katakchaga murojaat etganda katakcha adresi o’rniga nomini ko’rsatish kifoya.
Excel electron jadvalida formulalar satri ma’lumotlarni, formulalarni yozish va tahrir qilish uchun qo’llaniladi. Bu satrning chap tomonida katakcha nomini ko’rsatuvchi joy bo’lib unda jadvaldagi joriy katakchaning adresi yoki nomi ko’rinib turadi.
Microsoft Excel Microsoft Office ga kiruvchi WINDOWS ning ilovalaridan biri MS Excel elektron jadvallarini WINDOWS boshqaruvida tayyorlash va qayta ishlash uchun mo‘ljallangan dastur hisoblanadi.
Excel turli-tuman masalalarni yechish imkonini beradi va hisoblashga doir hisobotlarni ham bajaradi.
Jadval o‘lchamlari katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash imkoniyatlarini beradi.
Excel quyidagicha ishga tushiriladi:
(Pusk) da sichqoncha chap tugmachasi bosiladi, undan Dasturlar (Programmы ), bo‘limi tanlanadi va shu yo‘nalish bo‘yicha Microsoft Excelga o‘tib, sichqoncha chap tugmachasi yana bir marta bosiladi.
Excel oynasi quyidagilardan tashkil topgan:
Sarlavha - hosil qilinadigan hujjat nomi va oynani boshqarish tugmachalari.
Menyu : Fayl, Tekshirish (Proverka) , Ko‘rinish ( Vid ), qo‘yish (Vstavka ) Format, Servis, Berilganlar ( Dannыye) ,Oyna (Okno), Ma’lumot (Spravka). Menyu - hujjatlar bilan ishlash buyruqlaridan tashkil topadi.
Uskunalar paneli tugmachalari Menyu buyruqlarini takrorlaydi.
Yacheyka - nom maydoni.
Formulalar satri.
Satr sarlavhalari (1,2,3) va ustunlari (A,B,C…).
Hujjat ma’lumotlari kiritiladigan, satr va ustunlarga bo‘lingan ishchi maydoni.
Varaqlarni boshqaruvchi satr.
Holat satri.
Aylantirish yo‘lkalari.
Excel hujjati XLS kengaytmasi bo‘lgan fayl hisoblanadi. Bunday fayl Excel ning ishchi kitobi deb ataladi. Har bir kitobga 1 dan to 255 tagacha elektron jadval joylashgan bo‘lib, har biri ishchi varaq deb ataladi. Excel varag‘i 16384 satr va 256 ustundan iboratdir. Satr (qator) lar 1 dan to 16384 gacha butun sonlar bilan nomerlangan, ustunlar esa A,B,C… lotin alfaviti harflari bilan belgilangan (AA,AB, AC..IV). Qator va ustunlarning sarlavha chegarasida sichqonchani bosgan holda qator balandligini va ustunnning kengligini o‘zgartirish mumkin.
Ustun va satrlarning kesishgan joyida jadvalning asosiy elementi yacheykalari joylashgan. Hohlagan yacheykaga ma’lumot, son va matn, hisoblash uchun formula kiritish mumkin. Konkret-aniq yacheykani ko‘rsatish uchun adresdan foydalaniladi, qator nomi va ustun belgilaridan iborat bo‘lgan, masalan B4, AA3. Yacheyka bloki diapozondagi boshlang‘ich va oxirgi yacheykalarning adresini ikki nuqta orqali ko‘rsatiladi. Masalan B2, E6 yacheykalarga nom berish mumkin, buning uchun qo‘yish (Vstavka), nom berish (imya Prisvoit) amallari bajariladi. Yacheyka faollashi uchun (yacheykani belgilash) sichqonchani chap tugmasini bosish kifoya. Nom (Imya) maydonida faol yacheykaning nomi ko‘rsatiladi Formula satri maydonida faol yacheykaning mazmuni yoritiladi.
Yacheyka mazmunini yacheykaning o‘zida ham, yoki formula satrida ham o‘zgartirish mumkin.
Satrni (qatorni) belgilash-satr sarlavhasida sichqoncha tugmachasi yoki SHIFT SPACE (bo‘shliq) orqali amalga oshiriladi Ustunni belgilash- ustunni sarlavhasida sichqoncha tugmachasi yoki CTRL Space (bo‘shliq) o‘z varag‘ini belgisi ustida ustun va satrlarning kesishgan sarlavhalarida bosish bilan amalga oshiriladi.
Varaqlarni boshqarish satri ishchi kitobi bir necha varag‘ini tashkil qiladi. Yorliqning ustida sichqoncha chap tugmachasi bosilib, kerakli varaqni chaqirish mumkin. Agar varaq yarlik satriga sig‘magan bo‘lsa, chapga qaragan strelka bilan kerakli varaqni topish mumkin.
Varaqni qayta nomlash uchun : varaq yorlig‘i ustida sichqoncha o‘ng tugmachasi bosilib, Qayta nomlash (Pereimenovat ) tanlanadi, Yorliq ustida matn kursori paydo bo‘ladi va yangi nomni kiritish mumkin bo‘ladi.
Varaqni o‘chirish uchun: sichqoncha o‘ng tugmachasi varaqa yorlig‘i ustida, O‘chirish («Udalit» ) operatsiyasini bajarish mumkin. Varaqni qo‘shish uchun sichqoncha o‘ng tugmachasi Qo‘shib qo‘yish (Dobavit ) amallari bajariladi.
Holat satri (stroka sostoyaniya) axborotni 2 xil turda tasvirlash imkoniyatiga ega:
Oxirgi qilingan ishlar natijalari hakida ma’lumot beradi. Bu ishning tug‘riligi yoki xato kodi ekanligini bildiradi.
Tugallanmoqchi bo‘lgan ishlar hakidagi ma’lumot. Agar uskunalar panelida sichqonchaning kursorini sekinlik bilan harakatlantirsak, holat satrida bu ma’lumot namoyon bo‘ladi.
Holat satrida Kalkulyator , satrdan o‘ngda NUM so‘zi bor, NUM so‘zi ustida sichqonchaning o‘ng tugmachasi bosilsa, kalkulyator bajarishi mumkin bo‘lgan amallar ro‘yxati chiqadi: o‘rta (Cреднее), Qiymatlar soni (Количество значений), Maksimum, Minimum, Yig‘indi (Сумма).
“3” belgisi yig‘indi so‘zi oldida turadi. Bu shu amalning faol ekanligi bildiradi.
Masalan V ustunda 1,2,3,4 sonlarini teramiz. V ustundagi bu sonlarni belgilasak, holat satrida avtomatik ravishda Summaq10 ya’ni , yig‘indi 10 ekanligini bildiradi.
Boshqa amallarni bajarish uchun sichqoncha chap tugmachasini kerakli amal ustiga olib borib “3” belgisi qo‘yiladi .
Bu sonlarning o‘rtacha qiymati q25, Maksimumi q 4, Minimum-1 va x.k ekanligini bildiradi.
Excel elektron jadvali 16384 ta (row) satr va 256 ta ustun (collumn) dan iborat. Satrlar 1 dan 16384 gacha bo’lgan butun sonlar bilan tartiblangan bo’lsa, ustunlar lotin alifbosining bosh harflari (A, B,…, Z, AA, AB, …, IV) bilan belgilangan. Satr va ustun kesishmasida elektron jadvalning asosiy tarkibiy elementi-yacheyka (cell) joylashgan. Har bir yacheykaga son, matn yoki formula ko’rinishdagi ma’lumotlar kiritiladi. Ustun kengligini va satr balandligini sichqoncha orqali o’zgartirish ham mumkin.
Jadvalning tanlangan yacheykasiga o’tish uchun aniq manzil (adres) ko’rsatilishi kerak. U satr va ustun kesishmasida, masalan A1, V4, F9, AB3 kabi ko’rsatiladi.
1.Kompyuter elektr tarmog’iga ulanib, ishga tushiriladi. Ekranda muloqot oynasi paydo bo’lib, foydalanuvchining nomi va paroli so’ralsa, ular klaviatura orqali kiritilib, so’ngra «Enter» klavishi bosiladi.
2.«Sichqoncha» ko’rsatkichi «Пуск» (Start) tugmasiga keltirib, chap tugmasi bosiladi.
3. Ocholgan muloqat oynasidagi «Все программы» bandiga keltirilib, dasturlar ruyhatidan «Microsoft Office», so’ngra «Microsoft Office Excel» dasturi tanlanib, sichqonchaning asosiy chap klavishi bosiladi (1-rasm).



1-rasm
4.Natijada MS Excel dasturi yuklanadi va uning ish kitobi jadvali ekranga chiqadi (2-rasm).

2-rasm
MS Excel elektron jadvalining 2-rasmda ko’rsatilganidek menyular satrida