Motiv turlari. Emotsional kechinmalar klassifikatsiyasi

5-Bilet

1. 
   Motiv turlari.
   
2. 
   Emotsional kechinmalar klassifikatsiyasi.
   
3. 
   K.Anoxinning emotsiyani biologik nazariyasini swot tahlil qiling.
   

1. Motivatsiya - insonni faoliyatga undashning murakkab, kop darajali tizimi bolib, u ozida ehtiyojlarni, motivlarni, qiziqishlarni, ideallarni, intilishlarni, ustanovkalarni, emotsiyalarni, normalarni, qadriyatlarni mujassamlashtiradi.
Motivatsiya - murakkab tuzilma, faoliyatni harakatlantiruvchi kuchlar majmuasi bolib, u ozini mayllar, maqsadlar, ideallar korinishida namoyon qiladi va inson faoliyatini bevosita aniqlab, boshqarib turadi.
Motivatsiya - odamni faol faoliyatga undovchi sabablar majmuidir.
Jahon psixologiyasi fanining nazariy mushohadalariga va o’zimizning shaxsiy ma'lumotlarimizga asoslanib, motivlarni quyidagi turkumlarga ajratishni lozim topdik.
I. Shaxsning ijtimoiy eshtiyojlari bilan uyg’unlashgan, ularning moshiyati mezoni orqali o’lchanuvchi motivlar:
1) dunyoqarashga taalluqli, aloqador bo’lgan g’oyaviy motivlar;
2) ichki va tashqi siyosatga nisbatan munosabatni aks ettiruvchi, shaxsiy pozisiyani ifodalovchi siyosiy motivlar:
3) jamiyatning axloqiy normalari, prinsiplari, turmush tarzi, etnopsixologik xususiyatlariga asoslanuvchi axloqiy motivlar;
4) borliq go’zalligiga nisbatan eshtiyojlarda in'ikos etuvchi nafosat (estetik) motivlari.
II. Vujudga kelishi, hartlanganlik manbai bo’yicha umumiylikka ega bo’lgan, boshqaruv va boshqariluv xususiyatli motivlar:
1) keng qamrovli ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik, fidoiylik, altruistik);
2) guruhiy, jamoaviy, shududiy, umumbahariy motivlar;
3) faoliyat tuzilishi, moshiyati va tuzimiga yo’naltirilgan prosessual motivlar;
4) faoliyat mashsulini basholashga, maqsadga erishuvga mo’ljallangan rag’batlanuv, mukofot motivlari.
III. Faoliyat turlari moshiyatini o’zida aks ettiruvchi motivlar:
1) ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni mujassamlashtiruvchi motivlar;
2) kasbiy tayyorgarlik va mashoratni o’zida namoyon etuvchi motivlar;
3) o’qishga, bilishga (kognitiv), ijodga (kreativ) oid motivlar.
IV. Paydo bo’lish xususiyati, muddati, mushlati, barqarorligi bilan umumiylikka ega bo’lgan motivlar:
1) doimiy, uzluksiz, longityud xususiyatli motivlar;
2) qisqa muddatli, bir lashzali, bir zumlik va soniyalik motivlar;
3) uzoq muddatli, vaqt taqchilligidan ozod, xotirjam xatti-harakatlarni talab etuvchi motivlar.
V. Vujudga kelishi, kechishi sur'ati bioquvvat bilan o’lchanuvchi motivlar:
1) kuchli, qudratli, ta'sir doirasidagi shijoatli motivlar;
2) paydo bo’lishi, kechishi o’rta sur'atli motivlar;
3) yuzaga kelishi, kechishi zaif, bo’sh, kuchsiz, beqaror motivlar.
VI. Faoliyatda, muomalada va xatti-harakatda vujudga kelishi xususiyati, xislati hamda sifatini aks ettiruvchi motivlar:
1) aniq, yaqqol, voqe bo’luvchi real motivlar;
2) zarurat, yuksak talab va ehtiyojlarda ifodalanuvchi dolzarb motivlar;
3) imkoniyat (potensiya), zahira (rezerv), yashirin (latent) xususiyatlarini o’zida mujassamlashtiruvchi motivlar.
VII. Aks ettirish darajasi, sifati nuqtai nazardan ierarxiya vujudga keltiruvchi motivlar.
1) biologik motivlar;
2) psixologik motivlar;
3) yuksak psixologik motivlar.Inson motivasiyasining tadqiq etish borasidagi izlanishlar turli xil jabhalardan kelib chiqib baholashga moyil. Inson motivlarini klassifikasiyalashda ularning mohiyatini hisobga olgan holda ish tutiladi:
Birinchi guruhga taalluqli motivlar shaxsning ijtimoiy ehtiyojlari bilan bog‘liq
1) g‘oyaviy motivlar (dunyoqarashga doir)
2) siyosiy motiv (tashqi va ichki siyosatga)
3) axloqiy motivlar
4) nafosat motivlari
Ikkinchi guruh motivlari vujudga kelishi, shartlanganligiga ko‘ra umumiylikka ega.
1.Keng ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik)
2. Jamoaviy motivlar
4. Faoliyatga qaratilgan motivlar (faoliyatli prosessual)
5. Rag‘batlantiruvchi
Uchinchi guruh motivlari faoliyat turiga ko‘ra
1. ijtimoiy-siyosiy motivlar
2. kasbiy motivlar
3. o‘qish va bilishga oid motivlar
To‘rtinchi guruhga motivlar o‘zining paydo bo‘lish muddatiga ko‘ra birlashgan
1. Doimiy motivlar
2. qisqa muddatli motivlar
3. uzoq muddatli motivlar
Beshinchi guruh motivlari vujudga kelish kuchiga ko‘ra
1. kuchli motivlar
2. o‘rta sur’atli motivlar
3. bo‘sh motivlar
Oltinchi guruh motivlari xatti-harakatning vujudga kelishiga ko‘ra
1.Real
2. Dolzarb
3.Potensial motivlar
2.Xokimiyat motivi.O’zini o’zi kamol toptirish motivi. Masqadga erishish motivi.
Bir qator xorijiy psixologiya vakillari inson motiv va motivasiyalarini tahlil etishda xulq-atvor xususiyatlariga tayanib tahlil etishgan.
R.B,Kettell va Lershlar o‘z izlanishlarida motiv va motivasiyaga faktorli tahlil va faktorlarning dispozision xarakteridan kelib chiqib yondashdi. R.Kettell tadqiqotlari ikki bosqichdan iborat bo‘lib, dastlab u xulq-atvor indikatorlarini, ya’ni bevosita motivlarning kuchini ifodalovchilarni aniqlashga kirishdi. Bunda xulq-atvorni belgilovchi motivasion komponentlar faktorli tahlil bo‘yicha ajratildi. Motivasion komponentlar bu har xil motivlar emas balki, bir motivning turli xil ifodalanishi tarzida qaraladi. Bu komponentlar tarkibida yotuvchi xulq-atvor filtrasiyalari indikatorlari alohida motivlarni ifodalanishiga ko‘ra individual farqlar aniqlangan. Kettell motivasion komponentlarni oltiga ajratdi. Ulardan uchtasi Psixoanalitik terminologiyadagi, ya’ni «U», «Men» «Ustun Men» asoslandi Ushbu komponentlar qanchalik «individ-muhit» munosabatlar birligida o‘rin olgan bo‘lsa, muloqotmandlikda ham shunday ahamiyat kasb etdi.
A.Myurrey o‘z tadqiqotida motivlarni ehtiyojlarga asoslanib tahlil etishga jazm qildi va natijada 20 xil psixogen ehtiyojlarni ajratib chiqdi va ular latin alfavitiga ko‘ra tartiblandi:
1.jabrlanish 11.zarar ko‘rishdan qochish
2.erishish 12.muvaffaqiyatsizlikdan qochish
3.affiliyasiya 13.
4.agressiya 14.tartib
5.mustaqillik 15.o‘yin
6.ziddiyatlashuv 16.ma’no hosil qilish
7.hurmatlash 17.jinsiy munosabat
8.himoya 18.
9. yetakchilik qilish 19.Yordam izlash
10.O‘ziga e’tibor qaratish 20.tushunish.
A.Myurreyning izlanishlari natijasida Tematik appersepsiya testi (TAT) psixologiya taqdim etildi.
K.Levin esa inson motivasiyasining namoyon bo‘lishi sharoitida bir necha turdagi nizolar vujudga kelishini ajartib ko‘rsatadi:
1. «intilish-intilish» nizosi
2. «Qochish-qochish» nizosi
3. «Intilish-qochish» nizosi
4. «qo‘sh intilish-qochish» nizosi
2.Hissiy tajribalarning tasnifi S.L. Rubinshteyn shaxsiyatning emotsional namoyon bo'lishida uchta sohani ajratish mumkinligiga ishongan: uning organik hayoti, moddiy tartib manfaatlari va ma'naviy, axloqiy ehtiyojlari. U ularni, o'z navbatida, organik (affektiv-emotsional) sezuvchanlik, ob'ekt tuyg'ulari va umumlashtirilgan dunyoqarash hissiyotlari sifatida belgilagan. Shunday qilib, shaxsning hissiy sohasining turli xil ko'rinishlarida uchta asosiy darajani ajratish mumkin. Birinchisi, organik affektiv-emotsional sezuvchanlik darajasi. Bunga asosan organik ehtiyojlar bilan bog'liq bo'lgan jismoniy hislar - lazzatlar, noroziliklar kiradi. Bunday his -tuyg'ular, hissiy rang berish yoki alohida sezish jarayonining ohangini bajaruvchi, ko'proq yoki kamroq ixtisoslashgan mahalliy xarakterga ega bo'lishi mumkin. Ular yanada umumiy, tarqoq xarakterga ega bo'lishlari mumkin; shaxsning umumiy ozmi-ko'pmi tarqalgan organik farovonligini ifodalab, bu hissiy holatlar kuzatilmagan xarakterga ega. (Uzoq vaqt davomida oziq -ovqat, suv yo'qligida asabiylashish, tajovuzkorlik, depressiya holati).

Tuyg'ularning ob'ektivligi eng yuqori ifodani topadi, chunki hissiyotlarning o'zi ular bog'liq bo'lgan ob'ektiv sohaga qarab farqlanadi. Bu his -tuyg'ular odatda ob'ekt tuyg'ulari deb ataladi va intellektual, estetik va axloqiy bo'linadi. Intellektual tuyg'ular - aqliy faoliyat bilan bog'liq tajribalar. (ajablanish, hayrat, shubha, qiziqish (yangi his qilish)). Estetik tuyg'ular go'zal va chirkin, ulug'vor va qo'pol, fojiali va kulgili, xushbichim va qo'pollikni idrok etish bilan bog'liq. (Bu his -tuyg'ular badiiy didda namoyon bo'ladi va estetik zavq, zavq va aksincha, nafrat, jirkanish va hokazo sifatida boshdan kechiriladi) Axloqiy tuyg'ular - bu odam ijtimoiy me'yorlarni kuzatish yoki buzish paytida boshdan ⁹kechiradigan tuyg'ular. (Sevgi, vijdon, sharmandalik, mas'uliyat). Nihoyat, ob'ektdan yuqori bo'lgan his -tuyg'ular (bir narsaga qoyil qolish va ikkinchisidan nafratlanish, ma'lum bir kishiga nisbatan sevgi yoki nafrat, har qanday harakat yoki hodisadan g'azablanish va h.k.), umumiy tuyg'ular ko'tariladi (umumlashtirish darajasi bo'yicha mavhum fikrlashga o'xshaydi) ), qandaydir tarzda: hazil tuyg'usi, istehzo, yuksak tuyg'u, fojiali va boshqalar. Bu his -tuyg'ular, ba'zida ma'lum bir vaqt bilan cheklangan,

xususiy davlatlar vazifasini ham bajarishi mumkin, lekin ko'pincha ular shaxsning umumiy, ozmi -ko'pmi barqaror mafkuraviy munosabatini bildiradi. Biz ularni dunyoqarash tuyg'ulari deb atagan bo'lardik. Dunyoqarash tuyg'ulari axloq va insonning dunyoga munosabati, ijtimoiy hodisalar, axloqiy kategoriyalar va qadriyatlar bilan bog'liq. Shunday qilib, hissiyotlarning rivojlanishida quyidagi bosqichlarni ajratib ko'rsatish mumkin: 1) elementar tuyg'ular, 2) har xil ob'ektli hislar, 3) umumlashtirilgan dunyoqarash tuyg'ulari. Ular bilan bir qatorda, ulardan farqli, lekin ular bilan bog'liq bo'lgan ta'sir, ehtiros va kayfiyatlarni ajratib ko'rsatish kerak.
3.