Moskow mining institute publishing house

a =

n -1

n

(10.5)
qazilmaning sifati meyorlashtirish darajasi o’rtachalashtiriladigan komponentning o’rtacha tarkibga bo’lgan o’rtacha kvadrat darajasi tushuniladi, bu esa quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Bunda, a - rudaning i-hajmidagi o’rtachalashtiriladigan komponenti tarkibi; a_c - o’rtachalashtiriladigan komponent o’rtacha tarkibi.
Foydali qazilmaning meyorlashtirilishi uning qazib olinishi va qayta ishlash davridagi turli bosqichlarida o’rtachalashtirish bilan amalga oshadi.foydali qazilma sifatining o’rtachalashtirilishi karyerlarda asosan o’rtachalashtirish koeffitsiyenti bilan aniqlanadi, bu esa quyidagi formula bilan aniqlanadi:
k_ycp =a >a ⁽¹°.⁶⁾
Bunda, a_H, a_y - o’rtachalashtiriladigan komponentning tarkibining mos
ravishda o’rtachalashdan oldin va keyingi o’rtacha tarkibdan o’rtacha kvadrat xatoligi.
k_ycp koeffitsiyenti o’rtachalashtirishdan keyin nechi martaga o’rtacha kvadrat
xatoligining nechi martaga kamayishini ko’rsatadi.
O’rtachalashtirish ko’p bosqichli jarayon hisoblanadi. Karyerning proektlashtirish davrida, yoki qayta proektlashda foydali qazilmalarni qazib olishda, ularni tashishda va qo’llaniladigan uskunalarga mos ravishda foydali qazilmalarni sifati bo’yicha va tarkibi bo’yicha o’rtachalashtirilishi ko’rib chiqilishi va inobatga olinishi kerak. Meyorlashtirishning asosiy usullaridan bu foydali qazilmani qazib olish tizimini tanlash va uning elementlarini aniqlashdir (ishlar frontining uzunligi va borish tezligi, ishchi maydon kengligi, panellar o’lchamlari, zaxodkalar turi va parametrlari va boshqalar), shuningdek bu parametrlarni boshqarish, o’rtachalashtirish texnologiyasi tanlash, ekskavatorlar turlarini aniqlash kiradi. Zaboylardagi qazib olish hajmini nazorat qilish (zaboy orasi o’rtachalashtirish) almashinuvda va sutkada qazib olinadigan foydali
qazilmalaming har bir qazib olinadigan turi bo’yicha rejaviy ko’rsatkichlar bajarilishi ta’minlanishi bilan amalga oshirilishi kerak. Zaboy orasi
o’rtachalashtirish muayyan sortli foydali qazilmaning o’rtachalashtirish sifat ko’rsatkichi bilan xarakterlanadi, va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
% =( qV+q₂v₂+-q_ny_n) / (V+v₂+...v_n) (10.7)
Bunda, q, q₂, ..., q - foydali qazilmaning 1, 2, ..., n - zaboydagi sifat ko’rsatkichlari;
V,, V2, ..., V_n- 1, 2, ..., n - zaboydagi qazib olinadigan ruda hajmi.
Zaboy oraliq o’rtachalashtirilishi к_уср = 1.3 +1.5 (ba’zida 2-2.5) bilan
erishiladi. Zaboy orasi o’rtachalashtirishni hosil qilish uchun ekskavatorlarning shixtali zaxiralari ko’riladi, ular karyerlarda 18-50% ni tashkil qiladi.
Ko’plab hollarda iste’molchilarning foydali qazilmaga bo’lgan yuqori talablari bilan va uning meyorliligida zaboy orasi o’rtachalashtirish etarli bo’lmaydi. Bunday holda foydali qazilma omborlarida va konlarda qo’shimcha o’rtachalashtirish amalga oshiriladi. O’rtachalashtiriladigan omborlar karyer ichki, karyer oldi boyitish fabrikalaridagi yoki boshqa hom ashyo iste’molchilarida bo’ladi. O’rtachalashtirnish omborlarida o’rtachalashtirish quyidagicha bo’ladi. Omborlarda foydali qazilmalarning sifati va sortiga ko’ra yupqa qiya yoki gorizontal qatlamli shtabellar yotqiziladi. Shtabellardan foydali qazilmalar kesim ko’ndalangina ko’ra yuklanadi va bu bilan o’rtachalashtirish amalga oshadi. O’rtachalashtirish omborlariga foydali qazilmalar avtosamosvallar yoki lokomotivtarkiblar bilan keltiriladi. Foydali qazilmani avtosamosvallar bilan omborlarga tashishda buldozerlar bilan hosil qilingan shtabellar avtosamosvallarga yuklashda ekskavatorlar yoki yuklagichlar bilan ko’shimcha qayta ekskavastiyalash amalga oshishi mumkin (rasm. 10.7). Foydali qazilmalarni lokomotivtarkiblar bilan tashishda foydali qazilma avval temiryo’li bo’ylab tashlanadi, so’ng shtabelda qayta ekskavastiya qilinadi va shundan so’ng yuklanadi (rasm. 10.7). O’rtachalashtirish omborlarining eng yaxshi holatlari karyyer yuzasi va boyitish fabrikalari orasida joylashgan omborlarda amalga oshiriladi. Bunday omborlarda o’rtachalashtirish koeffitsiyenti 3.5-4 ga etadi, karyer ichki omborlarida esa 2-3 ni tashkil qiladi. Eng yaxshi o’rtachalashtirish koeffitsiyenti o’rtachalashtirish majmualarida (rotorli ishchi a’zoli o’rtachalashtirish mashinalaridan foydalanadigan) amalga oshadi va bunda ko’rsatkich 6-8 ga etadi.


10.7-rasm.. O’rtachalashtirish omborlari sxemasi:
a, b - mos ravishda foydali qazilmani avtosamosvallar va lokomotivtarkiblar bilan tashishda

Yuqori kapital va ekspluatatsion xarajatlarga qaramay o’rtachalashtirish majmualari yer qaridagi foydali qazilmalarning bir tekis bo’lmagan tarkibli katta karyerlarda keng qo’llanilmoqda.

ADABIY OTLAR RO’YXATI

1. 
   Andreev A.V., Dyakov V.A., Sheshko E.E. Transportnie mashini I avtomatizirovannie kompleksi otkritix razrabotok. M., Nedra, 1975.
   
2. 
   Bruevich P.N., Samoshkin E.M. Geodeziya. M., Nedra, 1985.
   
3. 
   Buyanov Yu.D., Krasnopolskiy A.A. Razrabotka mestorajdeniyiy nerudnix poleznix iskopaemix. M., Nedra, 1980.
   
4. 
   Vorkovastov K.S., Vasileva E.A. Marksheydirskie raboti pri ocvoenii rossipey. M., Nedra, 1981.
   
5. 
   Grachev F.G. Uprovlenie kachestvom cir’ya na gomorndnix predpriyatiyax. M., Nedra, 1977.
   
6. 
   Edinie pravila bezopasnosti pri vzrivnix rabotax. M., Nedra, 1972.
   
7. 
   Edinie pravila bezopasnosti pri pazrabotke mestorojdeniy poleznix iskopaemnix otkpitim sposobom. M., Nedra, 1970
   
8. 
   Kuleshov N.A., Anistratov Yu.I. Texnologiya otkritnix gornix rabot. M., Nedra, 1968.
   
9. 
   Kutuzov B.N. Vzrivnoe i mexonicheskoe razrushenie gornix porod. M., Nedra,1973.
   
10. 
    Lomonosov G.G. Formirovanie kachestvo rudi pri otkritoy dobiche . M., Nedra, 1975.
    
11. 
    Lomonosov G.G. Texnologiya razrusheniya gornix porod v kar’erax. M., MGI, 1971.
    
12. 
    Malisheva N.A., Sirenko V.N. Texnologiya razrabotki mestorajdeniy nerudnix stroitelnix materiolov M., Nedra, 1977.
    
13. 
    Malisheva N.A., Tomakov P.I., Drannikov S.A. Razrabotka malomoshnix I slojnix ugolnix plastob otkritim sposobom. M., Nedra, 1975.
    
14. 
    Melnikov N.V. Kratkiy spravochnik po otkritim gornim rabotam.
    

M., Nedra, 1982.

15. 
    Mexanizatsiya vspomogatelnix rabot na kar’erax. P.I. Tomakov, V.E. Parunyakan, A.A.Zvonov va boshqalar. M., Nedra,1971.
    
16. 
    Mejotraslevaya instruksiya po opredeleniyu i kontrolyu dobichnix I vskrishnix rabot na kar’erax. L., Nedra. 1977.
    
17. 
    Marksheyderskie raboti na kar’erax I priiskx /M.A. Peregudov, I.I.Pastev, V.I.Borsh-Kompaniest va boshqalar. M., Nedra, 1980
    
18. 
    Marksheyderskoe dela/ D.N.Ogloblin, G.N. Gerasimenko, G.I.Akimov va boshqalar. M., Nedra, 1981.
    
19. 
    Nurok G.A. Protsessi I texnologiya gidromexanizatsii otkritix gornix rabot. M., Nedra, 1985.
    
20. 
    Pravila texnicheskoy ekspluatatsii pri razrabotke ugolnix i slantsetix mestorojdeniy otkritim sposobom. M., Nedra, 1972.
    
21. 
    Poderni R.Yu. Gornie mashini I kompleksi dlya otkritix rabot. M., Nedra, 1971.
    
22. 
    Potochnaya texnologiya otkritoy razrabotki skalnix gornix porod/ A.O. Spivakovskiy, V.V.Rjevskiy, M.V.Vasilev va boshqalar. M., Nedra, 1970
    
23. 
    Proizvodstvo shebnya iz karbonatnix porod/ I.B.Shlain, R.A.Rodin, M.L.Nisnevich va boshqalar, M., Stroyizdat, 1971.
    
24. 
    Popov I.I., Nemkin A.F. Marksheyderskie raboti pri rekultivatsii zemel na gornix predpriyatiyax. M., Nedra, 1984.
    
25. 
    Rjevskiy V.V.Otkritie gornie raboti. Proizvodstvennie protsessi. M., Nedra, 1985.
    
26. 
    Rjevskiy V.V. Otkritie gornie raboti. Texnologiya i komplesksnaya mexanizatsiya. M., Nedra, 1985
    
27. 
    Rodin B.M. Kar’eri pilnogo kamnya. Kiev. Budivelnik. 1964.
    
28. 
    Rogatin N.N. Texnologiya i mexanizatsiya otkritix gornix rabot. M., Nedra, 1982.
    
29. 
    Russkiy I.I. Texnologiya otvalnix rabot i rekultivatsiya va kar’erax. M., Nedra, 1979.
    
30. 
    Sistemi razrobotki i transport na kar’erax / K.K. Kuznestov, A.I.Yastrebov, L.N. Klepikov va boshqalar. M., Nedra, 1974.
    
31. 
    Spivakovskiy A.O., Potapov M.G. Transportnie mashini I kompleksi otkritix gornix virabotkox. M., Nedra, 1983.
    
32. 
    Texnologiya dobichi poleznix iskopaemix so dha ozer, morey i kompleksi otritix gornix virabotok/ G.A.Nurok, Yu.V.Bruyakin, Yu.V.Bubis va boshqalar. M., Nedra, 1979.
    
33. 
    Texnologiya otkritoy razrabotki mestorojdeniypoleznix iskopaemnix konlarini ochiq usulda qazib olish texnologiyasi/ M.G.Novojilov, F.I.Kucheryavbiy, V.S.Xoxryakov va boshqalar. M., Nedra, 1971.
    
34. 
    Texnologiya i mexanizatsiya dobichi pilnogo kamnya/ Yu.I.Mixaylov, E.S.Osadchuk va boshqalar. M., Nedra, 1981.
    
35. 
    Teoriya i praktika otkritix razrabotok/ N.V.Melnikova, E.I.Reentovich va boshqalar. M., Nedra, 1979.
    
36. 
    Tomakov P.I., Naumov I.K. Texnologiya, mexanizatsiya I organizarsiya otkitix gornix rabot. M., Nedra, 1978.
    
37. 
    Tomakov P.I.Strnkturi kompleksnoy mexanizatsii kar’erov s texnikoy tsiklichnogo deystviya. M., Nedra, 1976.
    
38. 
    Xoxryakov V.S. Otkritaya razrabotka mestorojdeniy poleznix iskopaemix. M., Nedra, 1982.
    
39. 
    Sheshko E.F. Osnovi teorii vskritiya kar’ernix poley. M., Ugletexizdat, 1953.
    
40. 
    Sheshko E.F. Otkritaya razrabotka mestorojdeniy poleznix iskopaemix. M., Ugletexizdat, 1957.
    
41. 
    Eskin V.S. Rekultivatsiya zamel, narushennix otkritimi razrabotkami. M., Nedra, 1975.
    

OPEN - PIT MINING TECHNOLOGY, MECHANIZATION AND MANAGEMENT 2
(m ^{- В}д ) ^tg^pH 21
E ^hy^Ctg^{a +} E ^bn ⁺ E ^bm ⁺ E ^bK 21
t t t t 68