Morfologiya Sóz shaqapları Morfologiya

Shınıǵıw. Kóp noqattıń ornına betlik jalǵawlarınıń tiyislisin qoyıp jazıń.

1. Bizler pán olimpiadasına tayarlanıp atırǵan oqıwshılar…. 2. Men—Tólepbergen.... 3. Sizler el saqshısı— ásker.... 4. Biz Ózbekstan Respublikasınıń keleshegi bolǵan jaslar... 5. Sen qádirdan ana tilim... 6. Sen erteńgi kúngi ilimpaz.... 7. Qus jolınday galaktikanıń, bir jaqtı juldızı — qaraqalpaq.... (I.Yu.).

Kerekli jalǵawlar: -mız, -pan, -siz, -men, -sań -mız, -seń.

Atlıqtıń birlik hám kóplik sanda qollanılıwı

Atlıq sózler birlik hám kóplik sanlarda qollanıladı. Atlıq birlik sanda qollanǵanda zattıń birew ekenligin bildiredi. Mısalı: Abat, kitap, taw, terek.

Atlıqtıń kóplik túri -lar, -ler qosımtalarınıń jalǵanıwı arqalı jasaladı. Mısalı: bala-lar, gul-ler, oqıwshı-lar.

Atlıq sózlerdiń keyingi buwını juwan bolsa -lar, eger jińishke bolsa -ler qosımtası jalǵanadı: kitap-lar, etik-ler.

Bazıbir atlıq sózler kóplik qosımtalarsız-aq kóplik mánide qollanıladı: tarı ektim, biyday aldım. Usılay qollanıw tilimizde qáliplesken: tarılar ektim, biydaylar aldım demeymiz. Solay bolsa da, geyde sóylew usılınıń talabına qaray bunday atlıq sózlerdiń de -lar, -ler qosımtaların qabıl etetuǵın orınları bar: biydaylar ırǵalıp tur, tarılar dizege keldi.

Eger sanaq sanlar atlıq sózlerdi anıqlap, bir sóz dizbeginde kelse, atlıqlardıń kóplik mánisi sanaq san arqalı ańlatıladı da, kóplik jalǵawı qosılmaydı: bes yeshki, mıń adam, eki ılaq. Sonday-aq, kóplik mánige iye birqansha, kóp, sonsha, birneshe, bıjnaǵan, ızǵıǵan usaǵan sózler dizbeklesken atlıq sózlerdiń de kóplik mánisi ádette, sol kóplik mánige iye sózler arqalı ańlatıladı, solay da olar sóylew talabına qaray birde kóplik jalǵawlı, birde kóplik jalǵawsız qollanıla beredi.