Morfologiya Sóz shaqapları Morfologiya

Atlıq sóz shaqabı

Zattıń atın bildirip kim?, ne? sorawlarına juwap beretuǵın sóz shaqabına atlıq delinedi. Kim? sorawı adamlarǵa, al adamlardan basqa zatlarǵa ne? sorawı qoyıladı. Mısalı: Dilfuza, Rasul, Mansur —kim? Moynaq, Ámiwdárya, Qanlıkól, suw —ne?

Atlıq sózler hár qıylı jalǵawlardı qabıllaydı: kóplik (bala-lar, gúl-ler); seplik (jol, jol-dıń, jol-da); tartım (watan-ım, ini-ń bala-sı,); betlik (shayır-man, oqıwshı-sań).

Atlıq leksika-grammatikalıq ózgesheligine qaray ekige bólinedi: menshikli hám ǵalabalıq atlıqlar. Basqalardan ajıratıw ushın jeke birewge yamasa ayırım zatlar menen hádiyselerge arnap qoyılǵan shártli atamalardı menshikli atlıq dep ataymız. Menshikli atlıqlar barlıq jerde bas hárip penen jazıladı. Mısalı: Shortanbay sortı, Qızketken kanalı, «Jetkinshek» gazetası, “Matiz” markalı jeńil avtomobil, Aral teńizi, Ámiwdarya, Nókis qalası, I. Yusupov kóshesi t.b.

Birgelkili zat, qubılıs, waqıya, túsiniklerdiń ulıwmalasqan atların bildiretuǵın sózler ǵalabalıq atlıq dep ataladı. Ǵalabalıq atlıqlar gáptiń basında kelse, bas hárip penen, al basqa jerlerde kishi hárip penen jazıladı. Mısalı: Mektep alistan korinip tur. Usı mektepte bizler oqıymız.

Kitaplardıń, gazeta-jurnallardıń, ádebiy shıǵarmalardıń menshikli atların bildiretuǵın sózler tırnaqshaǵa alınıp, bas hárip penen jazıladı. Mısalı: «Balıqshınıń qızı» romanı, « Eki dos» ertegi, «Jetkinshek» gazetası, «Ámiwdárya» jurnalı. Tarıyxıy waqıyalar, belgili bayramlardıń atları, súrenler, shaqırıqlardıń birinshi sózi bas hárip penen jazıladı. Mısalı: Bilimler kúni, Nawrız bayramı, Balalardı qorǵaw kúni hám t.b.