Monokarbon kislotalar

Fizikaviy xossalari

To‘yingan monokarbon kislotalar gomologik qatorining uchta quyi vakili (chumoli, sirka va propion kislotalar) suv bilan har qanday nisbatda aralashadigan, o‘tkir hidli suyuqliklardir. Molekulasidagi uglerod atomlari soni to‘rttadan o‘ntagacha bo‘lgan kislotalar suvda yomon eriydigan, badbo‘y moysimon suyuqliklar. Yuqori kislotalar (C₁₀ dan keyingilari) esa hidsiz, suvda erimaydigan qattiq moddalardir. Ba’zi to‘yingan monokarbon kislotalarning fizikaviy doimiyliklari jadvalda keltirilgan.
Ba’zi to‘yingan monokarbon kislotalarning fizikaviy doimiyliklari

Kislota	Formulasi	Suyuqlanish harorati, ^0C	Qaynash harorati, ^0C	Zichligi, d4^20,g/sm^3,
Chumoli Sirka Propion Moy Izomoy Valerian Kapron Enant Kapril Perargon Kaprin Undekan Laurin Palmitin Stearin	HCOOH CH3COOH C2H5COOH n-C3H7COOH (CH3)2CHCOOH C4H9COOH C5H11COOH C6H13COOH C7H15COOH C8H17COOH C9H19COOH C10H21COOH C11H23COOH C15H31COOH C17H35COOH	8,4 16,6 -22,4 -7,9 -47 -34,5 -1,5 -10,0 16,2 12 31,5 28,5 44 64 69,4	100,7 118,1 141,1 163,5 154,4 187 205,3 223,5 237,7 254 269 280 299 271(100mm.sim.ust) 287(100mm.sim.ust)	1,22 1,049 0,992 0,959 0,949 0,942 0,922 0,918 0,910 0,90 0,88 0,853(62^0C) 0,847(69^0C)

Kimyoviy xossalari

Karboksil guruhidagi kuchli musbat qutblangan uglerod va vodorod atomlari elektrofil markazlar, ikkala kislorod atomlaridagi erkin elektron juftlari esa nukleofil markazlardir:



Karboksil guruhining elektron tuzilishi va p,-tutashish.


Kislota xossalari. Barcha karbon kislotalar kislota xossalariga ega bo‘lib, ko‘k lakmusni qizartiradi. Ular suvdagi eritmalarida quyidagicha dissotsilanadi:

Tuzlarning hosil bo‘lishi. Karbon kislotalar faol metallar, ularning oksidlari va gidroksidlari, karbonatlar va ammiak bilan reaksiyaga kirishib, tuzlarni hosil qiladi:
2 R - COOH + Mg  (R-COO)₂Mg + H₂
2 R - COOH + CaO  (R-COO)₂Ca + H₂O
R – COOH + NaOH  R – COONa + H₂O
R – COOH + NH₃ R – COONH₄
R – COONH₄ R – CONH₂ + H₂O
Sanoatda amidlar shu reaksiya orqali olinadi.
Karbon kislotalarning tuzlari suvdagi eritmalarida oson gidrolizlanadi:

Asoslik xossalari. Karbon kislotalar suvdagi eritmalarida, shuningdek, ko‘pchilik organik erituvchilardagi eritmalarida kislotalik xossani, sulfat kislota va boshqa kuchli kislotalar eritmalarida (pH < 3 bo‘lganda) esa asoslik xossasini namoyon qiladi, ya’ni protonlanadi. Proton karbonil guruhi kislorodiga birikadi:


Sulfat kislotaning 70 % li eritmasida karbon kislotaning 50 foizga yaqini, 1M eritmasida esa 0,001 foizi protonlangan shaklda bo‘ladi.
Eterifikatsiya. Eterifikatsiya reksiyasinig kinetikasini N.A.Menshutkin va uning shogirdlari tomonidan o’rganilgan. Karbon kislotalar kuchli ma’dan kislotalar katalizatorligida spirtlar bilan reaksiyaga kirishib, murakkab efirlar hosil qiladi:

Reagentlardan birini odatda spirtni mo‘l olish yoki hosil bo‘lgan suvni haydash yo‘li bilan muvozanatni o‘ngga siljitish mumkin.
Spirtlar va karbon kislotalarining eterifikatsiya reaksiyasiga kirishish qobiliyati quyidagi tartibda pasayadi :
CH₃ - OH > R - CH₂ - OH > R₂ - CH - OH > R₃C - OH
HCOOH > CH₃COOH > RCH₂COOH > R₂CHCOOH > R₃CCOOH
Atsilxloridlarning hosil bo‘lishi. Karbon kislotalar PCl₅, PCl₃ va SOCl₂ bilan reaksiyaga kirishib atsilxloridlar (xlorangidridlar) ni hosil qiladi: