Монография тошкент "iqtisod-moliya" 2018 уук: 336. 021(575. 1) Кбк



Download 1,66 Mb.
bet33/47
Sana24.02.2022
Hajmi1,66 Mb.
#189094
TuriМонография
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   47
Bog'liq
УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

5 %

- 1 %

755,1

755,0

-0,1

+100,0

2014

5 %

-

911,6

967,9

+56,3

+106,2

2015

5 %

-

1067,1

1191,7

+124,6

+111,7

2016

5 %

-

1237,9

1440,8

+202,9

+116,4

2017

5 %

-

1515,3

1707,4

+192,1

+112,7

Таъкидлаш жоизки, 2011-2012 йиллар давомида кичик корхоналардан ундириладиган ягона солик туловини режа курсаткичлари бажарилмаган. 2011 йилда башорат курсаткичик 527,5 млрд сум белгиланган булса, хакикий тушум



  1. млрд сум ёки 91 фоизга бажарилган. 2012 йилда хам режа курсаткичи

  1. млрд сум белгиланган булса хакикий тушум 588,2 млрд сум ёки 83,6 фоизга бажарилган. Фикримизча, солик тушумларини бажарилмаслигига асосий сабаби, 2011 йилдан ягона солик туловининг энг кам микдори киритилиши ва ягона солик туловини хисоблаб чикариш ва тулашда улар эгаллаб турган ер участкаси майдонидан келиб чиккан холда хисобланадиган ер солотининг 3 карра микдоридаги суммасидан кам булмаган микдорда тулашлари белгиланган.214 Бу эса, бевосита ягона солик тулови тушумларини камайишига салбий таъсир курсатди.

Маълумки, 2006 йилга кадар савдо ва умумий овкатланиш корхоналари ялпи даромад сол^ини тулаган булса, 2007 йилдан бошлаб ягона солик туловини тулаш тартибига утказилган.
3.17-жадвал маълумотларига кура, савдо ва умумий овкатланиш корхоналаридан давлат бюджетига ундириладиган ялпи даромад солоти 2004 йилда режа курсаткичи 75500,0 млн сумни ташкил этган ва хакикий тушум

  1. млн сумни ташкил этиб 82,1 фоизга бажарилган ёки режага нисбатан

  1. млн сум кам тушум булган.

3.17-жадвал
Савдо ва умумий овкатланиш корхоналаридан ундирилган ялпи даромад солоти ва ягона солик тулови ставкасини узгариши ва унинг
215
солик тушумларига таъсири

Йиллар

Ялпи даромад ва ягона солик тулови ставкаси

Солик
объекти

Ягона солик (тулови) тушумларининг бажарилиши (млрд. сум)

Башорат
курсаткич

Хакикий
тушум

Фарки
+, -

Фарки
% да

2003

20/18/16%

Ялпи даромад

31,5

37,4

+5,9

+118,6

2004

20/18/16%

Ялпи даромад

75,5

61,9

-13,6

-82,1

2005

20/18/16%

Ялпи даромад

66,9

72,3

+5,4

+107,9

2006

20/18/16%

Ялпи даромад

72,9

94,3

+21,4

+129,8

2007

10/8 %, 5/3/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

110,8

106,8

-4,0

-96,4

2008

10/8 % 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

145,0

175,2

+30,2

+120,8

2009

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

222,4

229,0

+6,6

+103,0

2010

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

346,3

390,9

+44,6

+112,9

2011

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

378,4

561,4

+183,0

+148,4

  1. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2011 йил 3 мартда 2203-сон билан руйхатга олинган “Ягона солик туловининг энг кам микдори киритилиши муносабати билан ягона солик туловини хисоблаб чикариш ва тулаш тартиби туFрисида”ги Низом

  2. www.mf.uz - Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Давлат солик кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан хисобланди ва тузилди




2012

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

538,5

645,9

+107,4

+119,9

2013

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

817,3

832,6

+15,3

+101,9

2014

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

989,8

954,4

-35,4

-96,4

2015

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

1193,1

1207,8

+14,7

+101,2

2016

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

1383,2

1516,1

+132,9

+109,6

2017

10/8% 5/4/2/1 % 3/2/1 %

Ялпи тушум

1440,8

1751,2

+310,4

+121,5

Тахлиллар курсатишича, 2007 йилда ягона солик тулови режа курсаткичи



  1. млн сумни ташкил этган ва хакикий тушум 106847,0 млн сумни ташкил этиб 96,4 фоизга бажарилган ёки режага нисбатан 3593,0 млн.сум кам тушум булган. Бунинг сабаби 2007 йилнинг 1 январидан бошлаб савдо ва умумий овкатланиш корхоналари учун ялпи тушумдан ягона солик тулови жорий килиниши билан изохлашимиз мумкин. Шунингдек, солик объектининг узгариши ва ставканинг юкорилиги бевосита тушумларга таьсир этган.

Шунингдек, 2014 йилда хам ягона солик тулови тушумлари 989,8 млрд.сум режалаштирилган булса, хакикий тушум 954,4 млрд.сум ёки 96,4 фоизга бажарилган. Бунга сабаб ягона солик туловини хисоблашда энг кам микдорининг киритилишидир. Фикримизча умумий овкатланиш корхоналарига ягона солик тулови ставкасини табакалаштирилган холда пасайтириш лозимдир.
Тадбиркорликка кенг имкониятлар ва енгилликлар бериш натижасида, республикада фаолият юритаётган якка тартибдаги тадбиркорлар сони

  1. йилнинг 1 январь холатига 113017 нафарни ташкил этган булса,

  1. йилнинг 1 январь холатига 186 000 нафарни ёки 2005 йилга нисбатан 72983 тага купни ташкил этган (каранг 3.16-расм).

186000

161300 161700 158849 161300

136845







13017 „115343 123892 117630










99191 102073107318




















































2


200000
180000
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Фаолият курсатаётган якка тартибдаги тадбиркорлар сони

  1. расм. Фаолият юритаётган якка тартибдаги тадбиркорлар

216
сони динамикасини узгариши
Шунингдек, якка тартибдаги тадбиркорларга катъий белгиланган солик ставкаларининг пасайтирилиши ва кушимча. енгилликлар берилиши натижасида, улардан ундирилган катъий белгиланган солик суммаси

  1. йилда 45,1 млрд. сумни ташкил этган булса, бу курсаткич 2016 йилда

  1. млрд. сумни ёки 2005 йилга нисбатан 18,2 бараварга отттган (3.18-расм).







    1. расм. Якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан бюджетга туланган

217
катъий белгиланган соликлар динамикаси узгариши
Хулоса килганда, кичик тадбиркорлик субъектларига солик имтиёзларини берилиши ва солик ставкасини пасайтирилиши, улар фаолиятини ривожланиши ва молиявий фаолиятини мустахкамланиши натижасида бюджетга кушимча солик тушумларини келиб тушишини таъминлашга хизмат килади.

  1. боб буйича хулоса

Илмий тадкикотнинг учинчи бобида кичик бизнес субъектларини соликка тортиш механизмининг иктисодий тахлили буйича куйидаги хулосаларни чикарамиз:

  • хужалик юритувчи субъектларга берилаётган солик имтиёзлари содда, тушунарли ва аник максадларга йуналтирилган булмоFи лозим, шунингдек иктисодий самарадорликка эга булмаган имтиёзларни бекор килиш лозим;

  • солик ставкасининг пасайтирилиши солик тушумларининг ортоти билан бажарилишига олиб келади ёки солик ставкасининг кутарилиши солик тушумларининг бажарилмаслигига олиб келиши мумкин;

  • тахлиллар натижасида савдо ва умумий овкатланиш корхоналари ягона солик туловига утказилиши натижасида аввалги тартибга нисбатан солик юки камаймаган, аксинча усганини куришимиз мумкин, шу нуктаи назардан солик ставкасини камайтириш лозим;

-тахлиллар натижасига кура микрофирма ва кичик корхоналарга ягона солик туловини хисоблашда энг кам меъёрлар кулланилиши натижасида кушича солик туланиши, солик юкининг кутарилиши окибатида молифвий фаолитга салбий таъсир курсатиб рентабеллик даражасини камайишига олиб келмокда. Бунинг учун энг кам меъёрларни куллаш тартибини бекор килиш лозим;
-тахлиллар натижасига кура савдо ва умумий овкатланиш корхоналарини ягона солик туловига утказилиши соф фойданинг ошишига олиб келган, лекин солик юкининг камайишига олиб келмаган, бунинг боиси солик объектининг оптимал белгиланмаганлиги, солик ставкасининг юкорилиги натижасида ялпи тушумни яширишларига олиб келмокда. Бунинг учун савдо ва умумий овкатланиш корхоналарига солик ставкаларини пасайтириш лозим;

  • умумий овкатланиш корхоналарида солик юкини камайтириш ва ялпи тушумни камайтиришларини олдини олиш максадида, ягона солик тулови ставкасини чакана савдо корхоналари каби жойлашган жойи ва ахоли сонига караб белгилаш. Бунда, Тошкент шахри учун 10 фоиз, Нукус ш. ва вилоят буйсунувидаги шахарлар учун 9 фоиз хамда туманлар ва бошка ахоли пунктлари учун 8 фоиз микдорида белгилаш.

-тахлиллар натижасига кура хизмат курсатиш ва ишлаб чикариш буйича кичик корхоналарга берилган солик имтиёзлари натижасида, солик юкининг камайиши, ишлаб чикаришни кенгайтириши ва молиявий фаолиятини мустахкамланишини таъминланишини хисобга олган холда, айнан ушбу сохаларга солик имтиёзларини беришни давом эттириш ва имтиёз муддатини узайтириш максадга мувофикдир;

  • иктисодиётни модернизациялаш шароитида корхоналар зиммасидаги солик юкини камайтириш, давлат бюджети даромадларида билвосита соликлар ва ресурс соликларга нисбатан бевосита соликларнинг улушини оптималлаштириш, билвосита ва ресурс соликларни ставкаларини ошириб бориш, шунингдек, ягона солик тулови, фойда солоти ва катъий белгниланган соликлар ставкаларини бундан кейин хам камайтириб бориш керак;

ЭИЗдан руйхатдан утган хужалик юритувчи субъектларга киритилган туFридан-туFри инвестициялар хажми микдорини кайта куриб чикиш ва унинг хажми микдорини янада камайтириш оркали хорижий сармояли корхоналар сонини ошириш ва уларда янги иш уринларини яратган холда махсулот ишлаб чикариш хажмини купайтиришга эришиш максадга мувофик булади;

  • чакана савдо тармоFида заргарлик буюмлари реализацияси ва накд пул тушумини ошириш, ушбу фаолиятни легаллаштириш ва бюджетга ягона солик тулови тушумларини ошириш максадида, чакана савдо тармоFида сотиладиган олтиндан ишланган заргарлик буюмларига хар бир грамми учун кушимча. туланадиган акциз солотини бекор килиш лозим.

Шундай килиб, ушбу бобдаги умумий фикрлардан келиб чикиб биз, кичик бизнес субъектларини соликка тортиш механизмининг тахлили, солик имтиёзларидан фойдаланишнинг амалдаги холати тахлили, шунингдек улар томонидан туланадиган соликларнинг давлат бюджетидаги салмоFини тахлил ва тадкик этишга харакат килдик. Диссертациянинг туртинчи бобини иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштириш шароитида тадбиркорлик субъектларида солик юкини камайтириш, соликка тортишни соддалаштириш, солик маъмуриятчилигини шаффофлигини таъминлаш ва соликка тортиш механизмини такомиллаштириш масалаларига баFишлаймиз.

  1. БОБ. ИКТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЛИБЕРАЛЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИНИ СОЛИККА ТОРТИШ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

  1. Иктисодиётни ривожлантириш шароитида тадбиркорлик субъектларида солик юкини камайтириш ва солик маъмуриятчилигининг

шаффофлигини ошириш масалалари
Узбекистон хукумати иктисодий сиёсатининг энг мухим йуналишларидан бири - солик сиёсатини янада либераллаштириш, соликка тортиш тартибини соддалиштириш, солик юкини пасайтириш, хужалик субъектларининг хукук ва эркинликларини химоя килиш, уларнинг молия-хужалик фаолиятларига аралашишга чек куйиш буйича чоралар мажмуини амалга ошириш хисобланади.
Мустакиллик йилларида кенг куламли солик ислохотлари амалга оширилиб, улар ахоли реал даромадлари усишига кумаклашадиган, ишлаб чикаришни модернизация килиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлашга асос булиб хизмат килди. Иктисодий усишнинг юкори суръатларини таъминлашда солик юкини боскичма-боскич пасайтиришнинг устувор йуналиш килиб олиниши мухим омил булиб хизмат килди.


108,5%




108,0%




108,3%




107,8%


110%
108% _
<=i
106% о
0
X
104% I
s
102% £5
сц
>s
100%
S
1=3
сц
98% °
3

96% >>
s;
94% ^ 92%

50%

1993 й. 1996 й. 2000 й. 2005 й. 2010 й. 2015 й 2016 й 2017 й

I Солик юки %

ЯИМ усиши %

40%

30%

сс 20%

9

о 10%

0%


  1. расм. Узбекистонда солик юкининг пасайиши тенденцияси

218
ва ЯИМ нинг усиш динамикаси (%)

  1. расм маълумотларидан куринадики, Узбекистонда солик юки даражаси 1993 йилда 45 фоизни, 1996 йилда 41 фоизни, 2000 йилда 37,1 фоизни ташкил этган булса, 2010 йилда 21,9 фоиз ва 2015 йилда 20 фоизни ташкил этиб, утган йигирма беш йил ичида уртача икки баробарга камайишига эришилган. Бунинг асосий сабаби солик ставкаларини пасайтирилиш ва кулай ишбилармонлик мухитини шакллантирилишидадир.

Мамлакатимизнинг Биринчи Президенти И.А.Каримов таъкидлаган- ларидек “Изчиллик билан амалга оширилаётган, биринчи навбатда солик юкини камайтиришга каратилган окилона солик сиёсати иктисодиётдаги таркибий узгаришларга, хужалик юритувчи субъектларнинг ишбилармонлик
219
фаоллиги ва молиявий баркарорлигини юксалтиришга хизмат килмокда”.
Иктисодиётнинг баркарор усишини таъминлашда солик тизимини модернизациялаш, солик конунчилигини янада такомиллаштириш, соликларнинг раFбатлантирувчи функциясини кучайтириш, кичик бизнес субъектларини ривожлантириш, иктисодиётда тутган урнини ошириш ва улар зиммасидаги солик юкини камайтириш бугунги куннинг мухим масалаларидан бири хисобланади.
Мамлакатимизда 2017 - 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича тасдикланган Хдракатлар стратегиясида макроиктисодий баркарорликни мустахкамлаш, хусусий мулк хукукини химоя килиш ва унинг устувор мавкеини янада кучайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожини раFбатлантириш, солик юкини камайтириш ва соликка тортиш тизимини соддалаштириш сиёсатини давом эттириш, солик маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва тегишли раFбатлантирувчи чораларни кенгайтириш каби чора-тадбирлар белгиланган.112
Президентимиз Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек: “Хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнес субъектларининг хукуклари ва манфаатлари ишончли химоя килинишини кучайтириш, давлат органлари, назорат ва хукукни мухофаза килиш органларининг тадбиркорлик тузилмалари фаолиятига ноконуний аралашишининг олдини олиш, тадбиркорлик фаолиятига тускинлик килганлик учун рахбарлар ва мансабдор шахсларни катъий жавобгарликка тортиш. “Халк бой булса, давлат хам бой ва кудратли булади” деган принципни амалиётда

руёбга чикариш” мухум устувор вазифалардан биридир.
Соликлар ва соликка тортиш туFрисидаги назарий таълимотлардан бизга маълумки, солик юкининг ошиб кетиши бюджет даромадларининг купайишига олиб келмайди. Чунки соликлардан шаклланаётган даромадлар хажмининг купайиши хар доим соликка тортиладиган базанинг усиши билан пропорционал булади, аммо хар доим хам солик ставкасининг усишига пропорционал булавермайди.
А.Смитнинг фикрича, солик юкини камайтирилиши натижасида давлат купрок ютади, яъни соликдан озод булган суммадан ортикча даромад олиш мумкин ва натижада олинган даромад соликка тортиш учун кушимча. соликка тортиш объекти булади. Шу билан бирга солик туловчилар солик суммасини уз хохишлари ва енгиллик билан бюджетга утказиб беришади. Бу эса давлатни ортикча харажатлардан, яъни соликларни ундириш, солик буйича хукукбузарликларни аниклаш ва унга нисбатан жазоларни куллаш харажатларини камайтиради. А.Смитнинг бу FOялари унинг давомчиларига эмас, балки кейинги иктисодчи олимлар учун аксиома булиб колди.
1980 йилларда АКДТда. иктисодий таклиф назариясини ривожланишига салмокли хисса кушган олимлар М.Бернсон, Г.Стайн ва А.Лафферлардир. Бу олимлар солик ставкаларини пасайтириш оркали соликни прогрессивлигини камайтиришга эришиш, бу эса корхоналарни келажакда инвестиция килишлари учун жамFарма манбаларини купайишига олиб келади деб хисоблашган.
А.Лаффер прогрессив солик ставкаси ва бюджет даромадларини парабола куринишидаги эгри чизик билан ифодалади ва у куйидаги фикрга келди: солик ставкасини пастлиги хусусий секторнинг инвестиция фаолиятига ижобий таъсир курсатади. Куплаб иктисодчилар солик туловчиларнинг даромадини бюджетга олишнинг чегараси борлиги ва солик OFирлигини купайтириб юбормаслик хакида ёзиб утганлар. Давлат миллий ишлаб чикаришни усиши
ёки пасайишига солик ставкаларини узгартириш ва бюджет харажатлари
222
оркали таъсир курсатади .
А.Лаффернинг хисобига кура соликларни камайтириш натижасида иктисодиётнинг усиши ва давлат даромадларининг усишини исботлаб берган. Лаффер эгри чизотида солик ставкаси маълум даражага етиши солик тушумларини купайтиради, унинг янада оширилиши аксинча солик тушумларини камайтиради. Лаффер эгри чизоти давлат даромадларининг усиши солик ставкаларининг камайишига объектив боFлик эканлигини яна бир бор тасдиклайди.

А.Лаффернинг фикрича, солик юки нолдан 100 фоиз томон усиб бориш жараёнида, солик тушумлари дастлаб нолдан муайян даражага ортади, кейин эса кескин тушиб кетади. 100 фоизли ставкада солик тушумлари нолга тенглаштирилади, чунки бундай солик ставкаси амалда конфискацион характерга эга ва солик туловчиларнинг турли ишлаб чикариш фаолиятини тухтатади. “Куп йиллик солик тарихига эга булган мамлакатларнинг тажрибасига кура, соликлар оркали солик туловчилар даромадларининг 40 фоиздан ортик кисми бюджетга олиб куйилмаслиги керак. Агар бу курсаткич 40 фоиздан ошса, у холда корхонанинг пул окими сезиларли даражада заифлашади ва бунинг натижасида корхонанинг бюджет
223
олдидаги туловларини амалга ошириши кийинлашади” .


224




  1. расм. «Лаффер эгри чизоти»

Ушбу эгри чизик буйича солик ставкасинининг энг оптимал даражасини, яъни солик ставкасинининг максимал даражада солик тушумига эга булиши мумкин булган чегарасини аниклаш масаласи, хар бир мамлакатнинг ривожланиш даражаси, иктисодий шарт-шароитлари ва хатто миллий хусусиятларидан келиб чикиб турли хил булиши мумкин. Буни аниклаш учун, биринчи галда, амалда булган соликнинг хакикий юки (СНхак) кайси зонада жойлашганлигини аниклаб олиш зарур, агар хакикий солик юки оптимал солик юкидан паст булса (С1Н хак < СН макс), солик ставкаларини ошириш оркали солик тушумларини купайтириш ва хуфёна иктисодиётни камайтириш мумкин булади, агар хакикий солик юки оптимал солик юкидан юкори булса (СН макс <
225
С2Н хак), солик ставкаларини пасайтириш талаб этилади . Солик ставкасининг усиши факатгина маълум даражага етгунича бюджетга тушадиган даромадларни усишига олиб келади, кейин бу усиш секинлашади ва яна ошган сари бюджет даромадлари унинг ошишига нисбатан тезрок камаяди. Шундай килиб солик ставкаси маълум даражага етганидан тадбиркорлик ташаббуси улади, ишлаб чикаришни кенгайтиришга булган раFбат камаяди, соликка тортиладиган даромадлар камаяди, натижада солик туловчиларнинг бир кисми иктисодиётни «конуний» сектордан «яширин» секторига утади.
Лаффер назариясига кура иктисодиётнинг ривожланиши солик юкини ошишига туFри пропорционалдир, яъни соликлар ошиши билан яширин иктисодиёт купаяди, натижада олинган даромадларнинг куп кисми декларацияда курсатилмайди. Бунга аксинча, соликларни камайтирилиши иктисодиётни ривожлантиришга раFбат беради. Бу эса давлат даромадларини солик ставкаси ва юкини купайиши хисобига эмас, балки соликка тортиладиган базани купайиши хисобига ошади. Шундай экан, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш вазифасини солик юкини камайтириш оркали раFбатлантириш лозим.
Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти И.Каримов
таъкидлаганларидек, “Солик тизимини узгартиришда асос килиб олинган бош
226
тамойил - корхоналар зиммасидаги солик юкини кескин камайтиришдир .
Солик юки тушунчаси, тадбиркорлик субъектларида солик юкини таъсирини хисоблаш ва тахлили килишга доир илмий ишларида мамлакатимиз иктисодчи олимлари томонидан хам тадкик килинган. Хусусан:
Профессор К,.Яхёевнинг солик юкига берган таърифига кура, “Солик юки фойдага ёки жами даромадга нисбатан олинади. Мамлакат микёсида хамма туланган солик ва йотимларнинг ялпи ички махсулотдаги салмоFи хам солик
227
юкини ифодалайди” .
Профессор Б.Исроилов томонидан солик юкига “Хужалик юритувчи субъект ёки фукароларнинг давлат, махаллий бюджетга хамда турли жамFармаларга катъий белгиланган тартибда тулайдиган барча соликлар хамда туловлар йотиндисининг туловчилар иш хажмига, даромадга ёки бошка солик объектига нисбати тушунилади» деб таъриф берган113.
Профессор М.Альмардановнинг фикрича, «Солик юкининг OFирлик даражаси бозор иктисодиёти тараккиёт йулининг танланган моделига хам боFликдир эркин бозор иктисодиёти хужалик юритувчи субъектларга унинг енгилрок булишини такозо этса, ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиёти унинг аксидир. Чунки бозор иктисодиётининг ижтимоий йуналтирилганлиги канчалик кучли булса, давлат бюджети харажатларининг ошишини такозо этадики, уз навбатида солик юкини оширишга эхтиёж туFилади»114. Унинг фикрича, иктисодиёт тармоклари корхоналарида солик юкини хисоблашда соликлар ва туловларнинг махсулот сотиш хажмига нисбатан хисоблашни таклиф этади.115
Профессор Б.Тошмуродова фикрича, солик юкини хисоблашда “соликлар ва туловларнинг солик тулагунча олинган фойдага нисбатан хисоблаб чиксак, хужалик субъектларии учун аник солик юки курсаткичи келиб чикмайди”.116 Шунингдек, муаллиф томонидан “Солик юкини аниклашда унга таъсир этувчи куйидаги омилларни узаро боFликликда караш жуда мухимдир: соликлар сони; солик ставкалари микдори; солик базасининг шаклланиш холати (солик базасига кирувчи элементлар); солик туловларини оптималлаштириш (конунчилик доирасида пасайтириш) имкониятлари, шу жумладан, солик
232
имтиёзларидан амалда фойдаланиш холати” фикрлар илгари сурилган.
Профессор З.Курбонов фикрича, солик юкини - бу соликлар ва бошка мажбурий туловлар буйича хисобланган суммаларнинг харажат сифатида тан олинган микдорини сотилган махсулот (бажарилган ишлар ва курсатилган
233
хизматлар) суммасига нисбатидир деб таъкидлаган.
Ш.Тураев томонидан “Хужалик субъектлари зиммасидаги солик юкини кескин камайтириш давлат бюджети даромадларига салбий таъсир курсатиши мумкин ва аксинча, солик юкини ошириш ишлаб чикаришга ва макроиктисодий баркарорликка салбий таъсир курсатиши” таъкидланган117. Унинг фикрича,

“Хужалик субъектларига нисбатан солик юкини хисоблашда хужалик юритувчи субъект томонидан давлат бюджетига туланган барча соликлар, туловлар ва ажратмаларнинг хужалик субъектининг кушилган кийматига
235
нисбати оркали аниклаш” таклиф этилган .
И.Ниязметов солик юкига “Тадбиркорлик субъектининг солик юки - бу, муайян бир тадбиркорлик субъектида яратилган (кушилган) янги кийматга ушбу кийматни яратиш жараёнида конунчилик буйича давлатга ажратиш учун хисобланган барча соликлар, туловлар ва мажбурий ажратмалар жамламасининг нисбатидир”деб таъриф берган.118
К.Хотамов томонидан кичик бизнес субъектлари томонидан ихтиёрийлик асосида кушилган киймат солотини тулашга утиш хар доим хам самарали булмаслиги урганиб чикилган булиб, кичик бизнес субъектлари томонидан ихтиёрийлик асосида ККСни тулашга утишларида ягона солик туловидан
237
бериладиган имтиёзни хисобга олишлари лозимлиги айтилган. Шунингдек, кичик бизнес субъектлари махаллий ККС туловчи субъектлар билан олди-сотди муносабатларини ривожлантириш максадида, ягона солик туловини бюджетга туланадиган ККС суммасига камайтириш хукукини бериш хамда махсулот экспортини амалга оширадиган ягона солик туловини туловчилар ихтиёрийлик асосида ККСни тулашлари тавсия этилган.
Корхоналарда солик юкини тахлил килиш ва хисоблашда ККС туловчи булмаган корхоналар томонидан олинган махсулот таркибига киритиб юборилган ККС, асосий восита ва номоддий активлар сотиб олинганида уларнинг кийматига кушиладиган ККС суммаси хам соликлар тахлилида ва солик юкини хисоблашда хисобга олиниши119 буйича фикрлар илгари сурилган.
Тадбиркорлик субъектларида солик юкини хисоблашнинг амалдаги холати бугунги кунда Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Давлат солик кумитаси томонидан такдим этилган услубиёт асосида хисобланади. Унга кура соликлар ва туловлар хужалик юритувчи субъектнинг махсулот сотиш хажмига нисбатан хисобланади.
(4.1)120

Download 1,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   47




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish