Монография / (ТИҚхмми илмий Кенгаши томонидан чоп этишга тавсия қилинган) Тошкент-2019



Download 1,23 Mb.
bet21/38
Sana22.11.2022
Hajmi1,23 Mb.
#870648
TuriМонография
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   38
Bog'liq
Сувнинг ўсимлик ҳаётидаги роли

Тажриба далалари тупроғининг механик таркиби. Тупроқ механик таркибининг тузилиши унинг сув-физик хусусиятларини муҳим омили ҳисобланади. Тупроқнинг механик таркиби-тупроқнинг сув ўтказувчанлиги, намлик сиғими, намликнинг капилляр кўтарилиши ва тупроқнинг ҳажм оғирлигига боғлиқ.
Тажриба далалари тупроғининг механик таркибини аниқлаш бўйича ўтказилган дала ва лаборатория тахлилларнинг натижалари 4.1.4-жадвалда келтирилган. Тажриба далалари тупроғининг механик таркиби Н.А.Качинский тавсифи бўйича аниқланди.
4.1.4-жадвал Тажриба далалари тупроғининг механик таркиби

Тажрибалар



Қатлам см

Фракция катталиклари, мм бўйича миқдори,
%

Механик таркиб, Н.А.Качинский бўйича

> 0,25

0,25
-0,10

0,10-
0,05

0,05-
0,01

0,01-
0,005

0,005-
0,001



<0,001

0,01-
0,001

“Бобо-Омониёз” фермер хўжалиги, 2011

1

0-26

4,35

20,92

23,45

24,32

8,11

8,71

10,14

26,96

енгил қумоқ

26-54

1,87

20,14

12,62

37,19

8,22

9,65

10,31

28,18

енгил қумоқ

54-82

1,83

14,18

12,47

35,88

12,53

12,24

10,87

35,64

ўрта қумоқ

82-108

1,76

17,02

15,06

50,95

4,02

6,11

5,08

15,21

қумлоқ

108-163

0,99

11,09

24,02

25,04

13,06

12,76

13,04

38,86

ўрта қумоқ

163-180

2,79

24,69

34,92

29,51

3,76

3,21

1,12

8,09

қум

“Бобо-Омониёз” фермер хўжалиги, 2011

2

0-49

1,66

2,03

23,55

38,01

11,04

13,72

9,99

34,75

ўрта қумоқ

49-68

4,02

10,82

22,35

32,12

11,72

9,64

9,33

30,69

ўрта қумоқ

68-95

4,61

10,09

22,61

37,44

8,07

9,41

7,77

25,25

енгил қумоқ

95-162

4,67

14,33

27,12

35,28

5,44

7,07

6,09

18,6

қумлоқ

162-175

7,88

16,45

31,34

35,09

5,31

2,92

1,01

9,24

қум

“Абдулла” фермер хўжалиги, 2011




0-55

3,13

4,84

17,02

29,1

11,42

13,69

20,8

45,91

оғир қумок




55-85

3,98

7,43

25,44

29,02

10,33

7,78

16,02

34,13

ўртача қумоқ




85-112

10,73

15,26

21,35

27,95

6,77

8,12

9,82

24,71

енгил қумоқ




112-154

6,03

7,03

26,01

24,55

13,12

9,97

13,29

36,38

ўрта қумоқ




154-170

4,12

7,44

17,21

29,99

11,01

15,42

14,81

41,24

ўрта қумоқ




170-190

10,11

25,55

32,88

23,02

3,76

2,51

2,17

8,44

қум

Тадқиқотлар бошланиш даврида ғўза тажриба даласида тупроқ унумдорлигини баҳолаш бўйича ундан намуналар олиниб, лабораторияда агрокимёвий таҳлилдан ўтказилди (4.1.5, 4.1.6, 4.1.7- жадвал).


4.1.5-жадвал 1-тажриба даланинг дастлабки агрокимёвий кўрсаткичлари



Қатлам қалинлиги,
см

Чиринди,
%

Умумий форма,
%

ҳаракатчан форма, мг/кг

aзот

фосфор

азот

фосфор

калий

0-26

1,35

0,091

0,229

21,1

36,8

155,0

26-54

1,22

0,087

0,225

19,8

35,2

151,2

54-82

1,01

0,075

0,221

14,9

33,0

143,9

82-108

0,98

0,061

0,208

10,3

28,9

138,2

Юқоридаги 4.1.5-жадвал(енгил тупроқ)даги маълумотлардан келиб чиққан ҳолда тажриба даласи тупроғининг ҳайдалма қатлами (0-26 см.)да чиринди миқдори 1,35 %, умумий азот 0,091 % ва ялпи фосфор 0,229 фоизни, шунингдек ҳаракатчан турдаги азот 21,1 мг/кг, фосфор 36,8 мг/кг ва калий миқдори 155,0 мг/кг ни ташкил этди. Бу тупроқлар азот билан таъминланганлиги бўйича етарли эмас, фосфор бўйича ўртача, калий билан эса етарли эмас тоифаларга мансуб бўлиб, ғўзадан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштириш учун кўпроқ азот билан калий ўғитлари қўллашни талаб этади.


4.1.6-жадвал 2-тажриба даланинг дастлабки агрокимёвий кўрсаткичлари

Қатлам қалинлиги,
см

Чиринди,
%

Умумий
форма, %

ҳаракатчан форма,
мг/кг

aзот

фосфор

азот

Фосфор

калий

0-49

1,23

0,094

0,221

20,8

33,5

141,6

49-68

1,12

0,089

0,205

20,8

34,2

133,7

68-95

0,89

0,073

0,172

19,5

22,5

128,3

95-162

0,46

0,051

0,145

17,9

13,9

111,1

4.1.6-жадвал(ўрта тупроқ)даги маълумотлардан келиб чиққан ҳолда тажриба даласи тупроғининг ҳайдалма қатлами(0-49 см.)да чиринди миқдори 1,23 %, умумий азот 0,094 % ва ялпи фосфор 0,221 фоизни, шунингдек ҳаракатчан турдаги азот 20,8 мг/кг, фосфор 33,5 мг/кг ва калий миқдори 141,6 мг/кг ни ташкил этди. Бу тупроқлар


азот билан таъминланганлиги бўйича етарли эмас, фосфор бўйича ўртача, калий билан эса етарли эмас тоифаларга мансуб бўлиб, ғўзадан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштириш учун кўпроқ азот билан калий ўғитлари қўллашни талаб этади.
4.1.7-жадвал(оғир тупроқ)даги маълумотлардан келиб чиққан ҳолда тажриба даласи тупроғининг ҳайдалма қатлами(0-55 см.)да чиринди миқдори 1,19 %, умумий азот 0,108 % ва ялпи фосфор 0,263 фоизни, шунингдек ҳаракатчан турдаги азот 19,9 мг/кг, фосфор 34,8 мг/кг ва калий миқдори 135,2 мг/кг ни ташкил этди. Бу тупроқлар азот билан таъминланганлиги бўйича етарли эмас, фосфор бўйича ўртача, калий билан эса етарли эмас тоифаларга мансуб бўлиб, ғўзадан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштириш учун кўпроқ азот билан калий ўғитлари қўллашни талаб этади.
4.1.7-жадвал 3-тажриба даласининг дастлабки агрокимёвий кўрсаткичлари

Қатлам
қалинлиги, см

Чиринди,
%

Умумий
форма, %

ҳаракатчан форма,
мг/кг

aзот

фосфор

азот

фосфор

калий

0-55

1,19

0,108

0,263

19,9

34,8

135,2

55-85

0,95

0,082

0,239

18,6

33,5

132,9

85-112

0,65

0,063

0,213

14,7

28,5

121,1

Юқорида келтирилган маълумотларга кўра, хар хил даражада шўрланган ўтлоқи-аллювиал тупроқнинг сув-физик хусусиятларини яхшилаш билан бирга, уни озиқ элементларига бойитиш чора- тадбирларини кўришни тақоза қилади.




    1. Тажриба далалари тупроғининг сув-физик хоссалари


Тупроқнинг зичлиги ҳажмий ва солиштирма массаси, умумий ғоваклиги, сув ўтказувчанлиги, нам сиғими катта агрономик аҳамиятга эга. Чунки бу кўрсаткичлар тупроқни ҳаво, иссиқлик, озуқа, сув тартиби ва микроорганизмлар фаолиятини ҳамда ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишини белгилайди. Шунингдек улар экинларни суғориш тартибини белгилайдиган асосий
омиллардан бири ҳисобланади. Тупроқнинг сув-физик хоссалари унинг тури, механик таркиби, тузилиши, органик ва минерал моддаларнинг миқдори, структураси, маданийлашганлиги ва ерга ишлов бериш даражаларига боғлиқ ҳолда турлича бўлади. Ўтлоқи- аллювиал тупроқлар табиий қулай сув-физик хусусиятларга эга бўлган тупроқлар ҳисобланади.
Тупроқ зичлигининг сув-физикавий ва биологик хоссаларига, шунингдек ғўза ва ғўза мажмуига кирадиган ўсимликларнинг ўсиши, ривожланиши, ҳосил тўплашига таъсирини ўрганиш бўйича Авлиёқулов А.Э., Беспалов Н.Ф., Мирзажонов Қ.М., Рамазонов О., Рахимбоев Ф.М., Хамидов М.Х., Хасанов М., Исаев С.Х.лар кўп омилли тадқиқотлар асосида ўтлоқи-аллювиал тупроқлар шароитида, бўз тупроқлар минтақаси, саҳро минтақаси ҳамда янги ўзлаштирилган ерлар учун 1,1-1,3 г/см3 бўлишини ва учала минтақа учун зичликнинг критик бирлиги ўртача 1,53 г/см3 га тенглигини аниқлашган.
Хоразм вилояти бўйича олиб борилган тажриба далалари тупроғининг ҳажм оғирлигини аниқлаш натижалари 4.2.1-жадвалда келтирилган.
Биринчи тажрибамизда вегетация бошида тупроқнинг хажм оғирлиги ўртача уч йилда 0-50 см қатламда 1,30 г/см3, 0-70 см қатламда 1,32 г/см3 ва 0-100 см қатламда 1,32 г/см3 ни ташкил этди. Ғўзани парваришлаш мақсадида ўтказилган агротехник тадбирлар: далани экишга тайёрлаш, экиш, культивация қилиш, суғориш учун эгат олиш, вегетация давридаги суғоришлар, ўғит бериш ва кимёвий ҳимоя таъсирида тажриба даласининг тупроғини хажмий оғирлиги барча вариантларда ошди. 0-100 см қатламда энг катта тупроқнинг зичлашиши назорат вариантида - 0,04 г/см3, энг кичик зичлашиш 3 ва 4 вариантда - 0,02 г/см3 кузатилди.
Иккинчи тажрибамизда вегетация бошида тупроқнинг хажм оғирлиги ўртача уч йилда 0-50 см қатламда 1,37 г/см3, 0-70 см қатламда 1,38 г/см3 ва 0-100 см қатламда 1,35 г/см3 ни ташкил этди.
4.2.1-жадвал Ғўзани суғориш тартибларини тупроқнинг ҳажм массасига таъсири,
г/см3

Тажрибалар



Қатлам, см

Вегетация бошида

Вегетация охирида, вариантлар
бўйича

1

2

3

4

2011-2013 йй.

1

0-30

1,30

1,34

1,33

1,32

1,32

30-50

1,32

1,35

1,34

1,33

1,34

50-100

1,33

1,37

1,36

1,35

1,35

0-50

1,30

1,34

1,34

1,32

1,33

0-70

1,32

1,36

1,35

1,34

1,35

0-100

1,32

1,36

1,35

1,34

1,34

2

0-30

1,34

1,38

1,37

1,36

1,36

30-50

1,41

1,44

1,44

1,42

1,43

50-100

1,34

1,37

1,36

1,36

1,36

0-50

1,37

1,41

1,40

1,38

1,39

0-70

1,38

1,41

1,41

1,39

1,40

0-100

1,35

1,39

1,38

1,37

1,38

3

0-30

1,43

1,46

1,45

1,44

1,44

30-50

1,44

1,48

1,46

1,45

1,46

50-100

1,39

1,42

1,41

1,40

1,40

0-50

1,43

1,47

1,46

1,45

1,45

0-70

1,43

1,46

1,45

1,44

1,44

0-100

1,41

1,44

1,43

1,42

1,43

Ғўзани вегетация давомида парвариш қилишда ўтказилган агротехник тадбирлар натижасида тажриба даласининг тупроғини хажмий оғирлиги барча вариантларда ошди. 0-100 см қатламда энг катта тупроқнинг зичлашиши назорат вариантида: - 0,04 г/см3, энг кичик зичлашиш 3 вариантда - 0,02 г/см3 бўлганлиги кузатилди.


Учунчи тажрибамизнинг вегетация бошида тупроқнинг хажм оғирлиги ўртача уч йилда 0-50 см қатламда 1,43 г/см3, 0-70 см қатламда 1,43 г/см3 ва 0-100 см қатламда 1,41 г/см3 ни ташкил этди.
Ғўзани ўсув даврида парвариш қилишда орқали бажарилган агротехник тадбирлар натижасида тажриба даласининг тупроғини хажмий оғирлиги барча вариантларда ошди. 0-100 см қатламда энг катта тупроқнинг зичлашиши назорат вариантида: - 0,03 г/см3, энг кичик зичлашиш 3 вариантда - 0,01 г/см3 бўлганлиги кузатилди.
Тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики, тупроқнинг ҳайдов қатламида тупроқнинг ҳажм массасининг ошганлиги кузатилди. Тупроқ ҳажм оғирлигининг ошишига сабаб, юқорида таъкидлаб ўтилганидаек дала шароитида бажариладиган агротехник тадбирлар ҳисобланади, бу боғлиқлик барча тажриба ва вариантларда кузатилди.
Кўп йиллик олиб борилган илмий тадқиқотлар шуни таъкидлайдики, беда ва бошқа кўп йиллик ўсимликлар тупроқнинг ҳажм оғирлигини сезирарли даражада камайтиради, чунки бу экинлар тупроқда жуда кўп миқдордаги илдиз қолдиқлари тўпланиб қолишига сабаб бўлади. Уларнинг тупроқдаги тўпланиши органик моддалар миқдори ва тупроқнинг сув-физик хусусиятларини яхшилашга ёрдам беради. Ғўза билан олиб борилган тажриба далаларида бу унчалик сезирарли даражада бўлмасада оз миқдорда ошганлиги кузатилди. Тажрибалар бўйича энг яхши 3-вариант бўлиб, суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70-80-60 фоизда ушлаб турилган исботланди.

Download 1,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish