Монография / (ТИҚхмми илмий Кенгаши томонидан чоп этишга тавсия қилинган) Тошкент-2019

Ғўзани ер устидан суғориш технологиялари

Ғўзани сув тежамкор суғориш техникаси элементлари ва технологияларини ишлаб чиқиш бўйича Лактаев Н.Т. ва Қамбаров Б.Ф [73], Рачинский А.А. ва бошқалар[113], Безбородов Г.А. [33], Рижов С.Н. ва Беспалов Н.Ф. [36], Хамраев Ш.Р. ва Бурхонжонов Б.Ш. [131], Ахмедов А.[27], Исашев А. ва бошқа бир қатор олимлар томонидан кенг қамровли илмий тадқиқот изланишлари олиб борилган.
Хозирги кунда ер устидан суғориш усулининг учта асосий технологиялари мавжуд бўлиб, булар эгатлаб, йўлаклаб ва бостириб
суғоришлардир.
Ғўзани эгатлар орқали суғориш. Эгат орқали суғоришни амалга ошириш учун чигит экиш тугаши билан ҳар бир далада ўқариқлар олинади. Суғориладиган майдонларнинг юқори ва пастки қисмларини бир текис намланишига эришиш учун ернинг қиялиги паст-баландлиги ва тупроқнинг механиқ таркибини эътиборга олган ҳолда эгатлар узунлигини тўғри белгилаш катта аҳамиятга эга. 60 см. лик қатор оралиғидаги майдонларда ўқариқлар ораси 80-90 метр, 90 см.лик қатор орасида эса 100-120 метрдан ошмаслиги керак. Ўқариқлар олингандан сўнг катта кесаклар майдаланиб, унинг четларига чигит экилади, шунда тўлиқ гектар ҳосил қилинади ва мақбул кўчат қалинлигига эришилиб, ердан унумли фойдаланилади (1.3.1-расм).

1.3.1-расм. Эгатлаб суғориш (барча эгатларга бир вақтда сув берилади).

Асосий ўқариқ ғўза эгатларига кўндаланг равишда олиниб, унинг шох ариғидан 8-10 та эгатга сув тараладиган қўшимча ариқлар олинади ҳамда эгатларга бир хилда сув тақсимланишига эришилади. Қиялиги кичик бўлган майдонларда эгатларнинг пастки қисми бир- бири билан туташтирилиб, оқоваси чиқиб кетмайдиган ва эгатлар чуқур (18-20 см.гача) олинган ҳолда суғорилиши керак. Бунда қуйиладиган сув эгат бағрининг учдан икки қисмидан ортмаслиги лозим.

Қиялиги ўртача бўлган майдонлар эгатларнинг пастки қисмидан оқова суви чиқиб кетадиган қилиб суғорилади. Эгатларнинг
узунлиги ва ҳар бир эгатга тараладиган сув миқдори тупроқнинг сув ўтказувчанлигига ва майдоннинг қиялигига қараб белгиланади. Эгатнинг ¾ қисмига етгунча 60 см.лик қатор орасида 0,35-0,40 л/с, 90 см.лик қатор орасида эса 0,45-0,50 л/с, эгатларнинг қолган қисмини суғориш учун 0,15-0,25 л/с танланади. Сув эгат охирига етгач 0,08- 0,10 л/с. гача камайтирилиб, шу миқдорда оқиб туришини таъминлаш керак. Оқовага чиқаётган сувни имкон қадар камайтириш ҳамда унинг миқдорини қуйилаётган сувнинг 10-15 фоизидан ошмаслигига эришиш даркор. Ғўзани тўғри ва сифатли суғорилиши устидан доимий назорат ўрнатилган холдда, майдон бошидан охиригача бир текис ва яхши намланади.