Moluch 297 c indd

Қалжан Ахун Бөлекбайұлы (1862–1916) — дін қайрат-
кері, дін ілімін жете меңгерген ғұлама ұстаз. Қалжан Ахунның 
арғы тегі Ақтөбе облысы Жаманқарғалы деген жердегі табын 
руынан шыққан. Әкесі Бөлекбай жігіт кезінде Қарақалпақстан-
дағы туыстарына келіп, сол жерде үйленіп, қалып қояды. Кейін 
Қарақалпақстандағы қазақ жұртына басшылық жасайды. Хиуа 
хандығының бегі болады. 1875 жылы 90 жасында дүниеден 
қайтқан. Қалжан Ахун Хиуа хандағы діни мектепте, кейін 1879 
жылы Көкілташта оқып білім алған. Араб, парсы, тілдерін жетік 
білген [1, 308 б.].
Осында Сырдарияның Қорқыт Ата аймағынан келген Ораз 
ахун Бекетайұлымен сырлас дос болады. Қалжан Ахунның 
білімдарлығын танып-білген. Ораз ахун оған қызы Зәйтекті 
1890 жылы оны шыққан тегі бір табындардың ортасына қо-
сады. Қалжан Ахун ширек ғасыр бойына өзінің атымен ата-
латын мешітте имам болды. Ол патша әкімдерінің қудалауына 
ұшырап, түрмеге қамалады [2, 320 б.]. Қалжан ахун өз мешітін-
дегі қорымда жерленген [3]. Ахунның мешіт-медресесі Сыр-
дария ауданы, Қалжан ахун ауылынан батысқа қарай, үлкен 
жолдың жиегінде орналасқан.
Алғашқы мешіттің құрылысы кесектен салынып, пайда-
ланылған. Одан кейін кесекті күйдіру арқылы кірпіш шыға-
рылып, қазіргі Қалжан ахун мешіті салынған. Мешіттің ұзын-
дығы 44 м., ені 44 м., биіктігі 5 м болған. Мешіттің алғашқы 
құрылысында 21 бөлме болып, ол ау баста балаларды оқытатын 
діни оқу орнына айналған.
Қалымбетұлы Әбдужалил (Әбжәли) [4] мешіт ұстап, бала 
оқытқан діни ағартушы. Әбжәли ишан ХҮІІІ–ХХ ғасырларда 
Сыр бойынан шыққан көптеген діни ғұлама, оқымыстылардың 
соңғы легіне жататын өкілі. Ол кісі шамамен 1870/1874 жыл-
дары қазіргі Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы, Мәдениет 
ауылдық округіне қарасты Мырзабай ахун ауылы төңірегінде 
дүниеге келген. Әбжәли сауатын Мырзабай ахуннан алады. 
Кейіннен Бұқара қаласындағы Көкілташ медресесінде он төрт 
жыл оқып, шатырхат алып шығады. Әбжали Қалымбетұлы 
ишан атанған кісі. Әбжәли ишанды руы Ақбет Керейт Мәм-
бетұлы Сегізбай деген кісі елді діни-рухани, оқу-ағарту ісімен 
айналысып, игілік пен имандылыққа тәрбиелеу мақсатында ал-

---

«Молодой учёный» . № 7 (297)  . Февраль 2020 г.