Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

2.7. Iqtisodiy tahlilda o‘rtacha miqdorlardan foydalanish
Iqtisodiy tahlilda xususiydan umumiyga, tasodifdan qonuniyatga o‘tishda mutlaq, nisbiy ko‘rsatkichlar bilan birgalikda o‘rtacha miqdorlar asosida voqeliklarni o‘rganish ham muhim rol o‘ynaydi, chunki, ushbu usulda bir xil turdagi yalpi ya’ni ko‘p sonli iqtisodiy voqeliklar matematik hisob-kitoblar bilan yagona o‘rtacha miqdorga keltiriladi. Bu jarayonda bir turdagi yalpi voqeliklarni o‘ziga xos xususiyati hamda jihatlariga jiddiy e’tibor qaratiladi, chunki, voqeliklarni har tomondan bir xil bo‘lishi bu borada kelib chiqishi mumkin bo‘lgan tasodifiy holatlarni oldini oladi. Natijada o‘rtacha miqdorlarning aniqligi yanada oshadi. O‘rtacha miqdorlarni keltirib chiqarishda zaruriyat yoki talabga ko‘ra turli xil hisob-kitob shakllari – o‘rtacha arifmetik, o‘rtacha kvadratik, o‘rtacha xronologik, o‘rtacha geometrik va shu kabilardan foydalaniladi. Bir turdagi ko‘p sonli voqealarni o‘rtacha miqdori va ularni o‘zgarishini bilish o‘rganilayotgan iqtisodiy jarayonlar rivojlanishining umumiy yo‘nalishi hamda qonuniyligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
IT da turli o‘rtacha miqdorlar qo‘llaniladi. Ular quyidagilardir (16jadval):
16-jadval Iqtisodiy tahlilda qo‘llaniladigan o‘rtacha miqdorlar

O‘rtacha arifmetik (Oddiy)	X = X1 + X 2 +...+ X n = SX N N		X voqeliklar bir yoki teng marta takrorlangan paytda qo‘llaniladi. Misol uchun, ishchilarning (N) o‘rtacha ish haqini (X) topish.