Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligining tahlili 

(ming so‘mda) 

 

Hisobot yili 

Jamida tutgan ulushi, 

% 

O‘n kunliklar 

Biznes-

rejada 

Haqi-

qatda 

Maromiylik 

hisobiga ishlab 

chiqarilgan 

mahsulot 

Biznes-

rejada 

Haqiqatda 

I o‘n kunlik 

724000 

715874 

715874 

34,20 

28,45 

II o‘n kunlik 

714800 

865407 

714800 

33,76 

34,40 

III o‘n kunlik 

678739 

934650 

678739 

32,04 

37,15 

Jami: 

2117539  2515931 

2109413 

100,0 

100,0 

    

   

---

 

175

Maromiylik koeffitsiyenti: 

       2109413 

K

M

 = ------------ = 0,996 

      2117539 

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida mazkur aksionerlik jamiya-

tining  mahsulot  ishlab  chiqarish  maromiyligiga  baho  berish  mumkin. 

Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, korxonada hisobot davrida mahsulot ishlab 

chiqarish  maromiylik  koeffitsiyenti  0,996  ni  tashkil  etgan.  Mahsulot 

ishlab  chiqarish  maromiyligining  buzilishiga  joriy  yildagi  oylarning 

birinchi  o‘n  kunligida  biznes-rejada  belgilangan  724000  ming  so‘mlik 

mahsulot  ishlab  chiqarilishi  o‘rniga,  haqiqatda  8126  ming  so‘mga  kam 

mahsulot ishlab chiqarilganligi sabab bo‘lgan. Natijada mahsulot ishlab 

chiqarish  maromiyligi  0,004    koeffitsiyentga  bajarilmagan.  Shunday 

bo‘lsada,  aksionerlik  jamiyatida  hisobot  yilidagi  oylarda  keyingi 

ikkinchi  va  uchinchi  o‘n  kunliklari  bo‘yicha  mahsulot  ishlab  chiqarish 

rejalari ortig‘i bilan ado etilganligi bois, korxonadagi umumiy mahsulot 

ishlab chiqarish rejasi ortig‘i bilan bajarilgan. Umuman olganda, bunday 

natijalarni  ijobiy  baholasak  bo‘ladi,  chunki,  korxonada  maromiylik 

buzilishi  unchalik  katta  emas  ekan,  odatda,  mahsulot  ishlab  chiqarish 

maromiyligining  buzilishi  oqibatida  korxonada  ishlab  chiqarilayotgan 

mahsulotlarning sifatiga putur yetishiga, xo‘jalik subyektlari o‘rtasidagi 

o‘zaro  shartnomalarning  o‘z  vaqtida  to‘liq  bajarilmasligiga,  iqtisodiy 

jarimalar qo‘llanilishiga, kassa rejalarining to‘liq bajarilmasligiga hamda 

mahsulotlarni  sotish  hajmlariga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatishi  mumkin.   

Korxona  ma’muriyati  imkon  qadar  mahsulot  ishlab  chiqarish 

maromiyligini buzilmaslik choralarini ko‘rishi kerak bo‘ladi. 

Mahsulotlar  sotishdan  olingan  sof  tushum  hajmi  tovarlar  sifati, 

miqdori,  shartnoma  va  bozordagi  baholarning  o‘zgarishlari  bilangina 

bog‘liq bo‘lib qolmasdan, sotish uchun mo‘ljallangan tovarlarning turib 

qolishidan sifatining buzilishi, ishlab chiqarishdagi braklar hajmiga ham 

bog‘liqdir. Ishlab chiqarish jarayonidagi texnologik o‘zgarishlar evaziga, 

bajaruvchilarning  layoqatsizligi  va  mas’uliyatsizligi  tufayli  yo‘l 

qo‘yilgan  kamchiliklar  ta’sirida  tovarlarning  sifatini  pasayishi  va  brak 

mahsulotlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.  

 

Shuningdek, xomashyo sifatini pastligi, standartga mos kelmasligi, 

dastgohlarni  tez  buzilishi,  ishlab  chiqarish  jarayonidagi  nuqsonlar, 

kadrlar  malakasini  pastligi  tufayli  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlar 

tarkibida  brakka  yo‘l  qo‘yilishi  mumkin.  Brakka  yo‘l  qo‘yilishi  tufayli 

---

 

176

iste’molga chiqadigan  tayyor mahsulot hajmi kamayadi, mahsulot tan-

narxi  qimmatlashadi,  chunki  mahsulot  brak  ishlab  chiqarish  uchun 

qilingan  xarajatlarni  zoyi  ketganligini,  unumsizligidan  dalolat  beradi. 

Tomonlarning  o‘zaro  tuzgan  shartnomalarida  yetkazib  beriladigan 

tovarlarning  miqdori,  narxidan  tashqari  assortimenti  va  sifati  ham 

kelishiladi,  demak,  brak  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  yoki  tovarlar 

sifatining  buzilishi  iste’molchining  huquqini  buzilishiga  va  iqtisodiy 

zarar  ko‘rishga  olib  keladi.  Shartnomaga  muvofiq  ishlab  chiqaruvchi 

iste’molchiga  sifatsiz  mahsulot  ishlab  chiqargani  uchun  yetkazilgan 

zararni  qoplashi  shart.  Ishlab  chiqaruvchi  firma  da’vogarlik  muddati 

tugamasdan  avval  nuqsonga  ega  bo‘lganligi  uchun  qaytarilgan  tovar 

o‘rniga  boshqa  mahsulotlar  jo‘natishi  yoki  avvalgi  tovarlarning  nuq-

sonini tuzatib  iste’molchiga jo‘natishi lozim. Mahsulotlar braki – tuza-

tiladigan  va  tuzatilmaydigan  turlarga  bo‘linadi.  Yo‘l  qo‘yilgan  brakni 

mahsulotlar  qiymatiga ta’sirini aniqlash uchun brak natijasida firma be-

huda  sarflagan  barcha  moddiy,  mehnat  va  moliyaviy  xarajatlari  jamla-

nadi,  shuningdek,  kamchilikni  tugatish  uchun  amalga  oshirilgan  qo‘-

shimcha sarflar ham qo‘shilgan holda brak tannarxi aniqlanadi. Bu aniq-

langan yo‘qotishlarni tovar mahsuloti tannarxiga bo‘lish orqali brak tufayli 

mahsulot  hajmining  kamayishi  aniqlanadi.  Buni  quyidagi  shartli  miso-

limiz orqali ko‘rsatib o‘tishimiz va tahlil qilishimiz mumkin bo‘ladi: 

Ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti hajmi – 10000 ming so‘m; 

Brak mahsulot uchun ketgan barcha sarflar – 26 ming so‘m; 

Ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti tarkibidagi brak mahsulotlarning 

tutgan ulushi – 26/10000*100=0,26 %. 

Hozirgi  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  har  bir  xo‘jalik  yurituvchi 

subyekt  o‘zining  ishlab  chiqarish  faoliyatida  chiqimsiz  texnologiyaga 

asoslanishi  hamda  imkon  qadar  mahsulotlarning  brakligi  darajasini 

pasaytirishi lozim bo‘ladi.