Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Tovar  mahsuloti

  –  bu  iste’molchilarga  yetkazib  berish  uchun 

mo‘ljallangan  mahsulotlar  bo‘lib,  yalpi  mahsulotdan  shu  jihatlari  bilan 

farq qiladiki, uning tarkibiga tugallanmagan ishlab chiqarish va korxona 

---

 

147

ichki iste’moli (oboroti) uchun foydalanilgan mahsulotlar hamda buyurt-

machilarning xomashyosidan tayyorlangan mahsulotlar kiritilmaydi. 

Sotilgan mahsulot

  deb – iste’molchilarga jo‘natilgan yoki xaridor-

lardan  puli  kelib  tushgan  mahsulotlar  qiymatiga  aytiladi.  Sotilgan 

mahsulotlar  hajmi  solishtirma,  biznes-rejadagi  va  amaldagi  baholarda 

hisoblanishi  mumkin.  Bu  ko‘rsatkichga  qarab  ishlab  chiqarish  va 

iste’mol  o‘rtasidagi  bog‘liqlik,  korxonaning  mahsulotlarini  sotish 

hajmini  ko‘paytirish  bo‘yicha  imkoniyatlari  bor  yoki  yo‘qligini  tahlil 

qilishga asos bo‘ladi. 

Mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmini  ifodalovchi  ko‘rsatkichlar 

tizimiga  tovar  mahsuloti  solishtirma  bahosidan  tashqari  fond  qaytimi, 

ya’ni  asosiy  vositalar  qiymatining  har  so‘miga  to‘g‘ri  keladigan 

mahsulot  hajmi  ham  kiradi.  Fond  qaytimi  jami  asosiy  vositalardan 

unumli foydalanishni ifodalovchi umumlashtiruvchi ko‘rsatkich. 

 

,

q

N

F

F

=

 

 

bunda 

 

q

F

 - fond qaytimi; 

N – mahsulot hajmi (ish xizmat) solishtirma bahoda; 

F – asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymati. 

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmlarini kompleks tahlilining 

asosiy  vazifasi  –  mahsulot  hajmlarini  qanday  omillar  evaziga  oshgan-

ligini  aniqlash,  so‘ngra  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirishga 

qaratilgan  boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilishdan  iborat.  Mahsulot 

hajmiga  ta’sir  etuvchi  omillar  tufayli  sotishdan  kelgan  tushum  o‘tgan 

yildan  farqlanadi.  Umumlashgan  tarzda  ishlab  chiqarish  omillarini  uch 

guruhga:  mehnat,  mehnat  predmetlari  va  mehnat  vositalariga  ajratib 

o‘rganish  talab  etiladi.  Bu  omillar  uzviy  bog‘liqlikda  kompleks  tarzda 

mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmiga  ta’sir  etadi.  Uch  omilning  mahsulot 

hajmiga bo‘lgan ta’siri quyidagi formulalar asosida aniqlanadi: 

,

*

*

R

N

R

D

R

N

=

=

                                             (1) 

bunda  R  –  xodimlarni  ro‘yxat  bo‘yicha  o‘rtacha  soni,  D  –  mehnat 

unumdorligi (bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot) 

*

*

,

q

N

N

F F

F

F

=

=

                                        (2) 

bunda  F  –  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlarining  o‘rtacha  yillik 

qiymati; 

---

 

148

q

F

 - asosiy ishlab chiqarish fondlarini fond qaytimi. 

*

*

,

x

q

х

х

N

N

M

M

М

M

=

=

                                      (3) 

bunda 

x

M

 - mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan materiallar 

xarajati; 

q

M

  -  material  qaytimi  (materiallar  xarajatini  har  so‘miga  to‘g‘ri 

keladigan mahsulot hajmi) 

Birinchi  formula  mahsulot  hajmi  xodimlar  soni  va  mehnat 

unumdorligiga,  ikkinchi  formula  -  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlari  va 

fond  qaytimiga,  uchinchi  formula  –  materiallar  sarfi  va  material 

qaytimiga bog‘liqligini ifodalaydi.