|
Mehnat unumdorligi
xodimlarni fond bilan qurollanishi (
R
F
) va
asosiy ishlab chiqarish vositalarining fond qaytimi (
F
N
) ga bog‘liqligi
quyidagicha ifodalanadi.
D
R
N
R
N
R
F
D
=
=
=
*
Birinchi formuladagi D ni o‘rniga kengaygan shaklda mahsulot
hajmiga omillar ta’sirini quyidagicha ifodalash mumkin.
F
N
R
F
R
N
*
*
=
yoki
*
v
q
N
RF F
=
Demak, bu formulaga muvofiq mahsulot hajmi uch omilga bog‘liq:
korxonani xodimlar bilan ta’minlanishi, mehnatni fond bilan
qurollanishi, asosiy vositalarning fond qaytimi.
Sotish hajmi indeksining dinamikasi «Moliyaviy natijalar
to‘g‘risidagi hisobot» (shakl-2) ma’lumotlari asosida inflatsiya
darajasini hisobga olgan holda aniqlanadi.
,
0
1
N
N
I
N
=
Ishlab chiqarish turg‘un holatga ega bo‘lish sharti:
inf
N
I
i
»
, bunda
inf
i
-
o‘tgan yilga nisbatan inflatsiya indeksi.
inf
N
I
i
>
- bo‘lsa ishlab chiqarish
o‘sishini;
inf
N
I
i
<
- ishlab chiqarish pasayishini ifodalaydi.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmini oshirish rezervlarini
manbalari 14-chizmada keltirilgan.
149
14-chizma.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmlarini oshirish
rezervlari manbayi.
Ishlab chiqarish amaliyoti natijalarini kuzatishga ko‘ra korxonaning
optimal ishlash quvvati 70-80 foizni tashkil etadi. Bu optimal darajadan
mashina va uskunalarni ishlashini past bo‘lishi zararga, undan yuqori
bo‘lishi riskni kuchaytiradi, ya’ni mashina va uskunalarni buzilishiga
olib keladi. Ishlab chiqarish hajmi va oborot mablag‘lar zaxiralarini
nisbati orqali mahsulot ishlab chiqarish darajasi va uning dinamikasini
o‘rganish mumkin. Bu metod quyidagi tajriba natijalariga tayangan:
Tayyor mahsulot qoldig‘ini pasayishi, ishlab chiqarish hajmini
ortishiga va buning aksi bo‘lgan hollarda mahsulot hajmini kamayishiga
olib keladi. Talabga nisbatan ishlab chiqarishni yuqori bo‘lishi, tayyor
mahsulot qoldig‘ini ortishiga sabab bo‘ladi, demak, ishlab chiqarish
darajasini egri usuli – zaxiralarning aylanishini ifodalaydi. Zaxiralarning
aylanish tezligini ortishi ishlab chiqarishni yuqori darajada olib borishni
ta’minlaydi.
Amaldagi e’lon qilinayotgan moliyaviy hisobotning ikkinchi shakli
«Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot» ma’lumotlarida sotilgan
mahsulotlar hajmini o‘tgan va joriy yillardagi ko‘rsatkichlarini o‘rganish
uchun sotishdan sof tushum, sotilgan mahsulotlarning ishlab chiqarish
Sotish hajmini oshirish rezervlari
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini
oshirish rezervlari
Sotilmagan mahsulot qoldig‘ini
kamaytirish rezervlari
Mehnat resurslaridan
unumli foydalanish
hisobiga
Qo‘shimcha ishchi
o’rinlarini yaratish
hisobiga
Ish vaqtini yo‘qoti-
lishini qisqartirish
hisobiga
Mehnat unumdor-
ligini oshirish hisobiga
Asosiy fondlardan
unumli foydalanish
hisobiga
Qo‘shimcha mashina va
uskunalarni sotib olish
hisobiga
Ish vaqti fondidan to‘liq
foydalanish hisobiga
Mashina va uskunalar-
dan intensiv foydala-
nishni oshirish hisobiga
Xomashyo material-
laridan foydalanishni
oshirish hisobiga
Qo‘shimcha xomashyo va
uskunalarni sotib olish
hisobiga
Xomashyo va materiallar
sarfini kamaytirish
hisobiga
Me’yordan yuqori xom-
ashyo va chiqindilarni
kamaytirish hisobiga
150
tannarxi kabi ko‘rsatkichlar aks ettirilmoqda. Bu ma’lumotlar ham tahlil
uchun muhim manba sifatida foydalaniladi.
Korxonalarning mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini tahlil qilishda
miqdoriy ko‘rsatkichlarni o‘rganish muhim o‘rin egallaydi. Bunda
mahsulot turlari bo‘yicha dona, metr, tonna va hokazo birliklarda ishlab
chiqarish sur’ati, dinamikasi va o‘zgarish darajalarini aniqlash borasi-
dagi tahlilning imkoniyatlari yaratiladi.
Boshqaruv tahlilida mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini o‘rga-
nishda shartli – miqdoriy ko‘rsatkichlardan ham foydalaniladi. Ayniqsa,
tovarlar hajmini o‘rganishda, masalan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini
qayta ishlovchi korxonalarda ming shartli banka, paxtani qayta ishlovchi
korxonalarda shartli – paxta toyi, poyafzal ishlab chiqaruvchi korxona-
larda shartli – juft oyoq kiyimlari kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi.
26-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: | 
