Moliyaviy tahlilning rivojlanish tarixi va fan sifatida shakllanishi

Guruhlash usuli.
Guruhlash deganda o‘rganilayotgan to‘plamni taalluqli belgilari
bo‘yicha sifat jihatdan bir xil bo‘lgan guruhchalarga ajratish tushiniladi.
Agar statistikada guruhlash hodisalarni umumlashtirish va tiplarga
ajratish maqsadida foydalanilsa, tahlilda o‘rtachalarni mohiyatini
tushintirishga, bu o‘rtachadagi alohida birliklarni rolini ko‘rsatishga,
o‘rganilayotgan ko‘rsatkichlar orasida o‘zaro bog‘liqliklarni aniqlashga
yordam beradi.
Zanjirli bog‘lanish usuli.
Zanjirli bog‘lanish usulida natijaviy ko‘rsatkichning o‘zgarishi va
uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar tizimli almashtirishlar orqali
hisob-kitob qilinadi. Biroq, tahlil qilinadigan ko‘rsatkichlarning ta’sir
birliklari funksional bog‘liqlikda bo‘lishi talab etiladi.
Mutlaq farq usuli.
Mutlaq farq usuli natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillar soni
ikki yoki undan ortiq ta’sir birliklariga ega bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi.
Uning mazmunini natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birlikning farqi
qolgan omillarning reja, haqiqatdagi (uzviy ketma-ketlikda)
ko‘rsatkichlarga ko‘payrilgan holda aniqlanadi.
Nisbiy farq usuli.
Tahlilda ushbu usulni qo‘llash orqali mutlaq ko‘rsatkichlardan
tashqari nisbiy ko‘rsatkichlar orqali ham sabab-oqibat bog‘lanishlarini,
omillarning natijaviy ko‘rsatkichga ta’sirini hisob-kitob qilish
imkoniyatini beradi. Ushbu usul ham mutlaq ifodalarga tayangan holda
omillar ta’sirini foizli birliklarda, natijani o‘zgartirishini uzviy ketmaketlikda hisob-kitob qilishni talab etadi.
Iqtisodiy matematik usullar va ularning mohiyati:
Integral usul. Multiplikativ, karrali va karrali-additiv ko‘rinishli
aralash modellari tarkiblanadi.
Integral usul zanjirli usul, mutloq va nisbiy farq usullariga nisbatan
omillar ta’sirini hisoblashda aniqroq natijalar olishga imkon beradi.
Logarifmlash usuli. Logarifmlash usuli multiplikativ modellarda
omillar ta’sirini hisoblash uchun qo‘llaniladi.
Integral metoddan farqli ravishda logorifmlashda
ko‘rsatkichlarning mutlaq o‘sishi emas, balki ularning o‘sish (pasayish)
indeksi qo‘llaniladi.