Moliyaviy tahlilning rivojlanish tarixi va fan sifatida shakllanishi

Zanjirli bog‘lanish usulida ta’sir etuvchi birliklarni hisoblash metodikasi

Ifoda	Ko‘rsatkichlar	O‘zgarishga ta’sir etuvchi birliklar hisob-kitoblari
		Reja	Shartli1	Shartli2	Haqiqat
Q=xu	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0*u0	x1*u0	x	x1*u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1*u0 – x0*u0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	x1*u1–x1*u0
Q=xuz	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0*u0*z0	x1*u0*z0	x1*u1*z0	x1*u1*z1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1*u0*z0 – x0*u0*z0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	x1*u1*z0 – x1*u0*z0
3	Uchinchi omil (z) ta’siri	x	x	x	x1*u1*z1 – x1*u1*z0
Q=x/y	Jami o‘zgarish Q1-Q0	x0/u0	x1/u0	x	x1/u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	x1/u0 – x0/u0
2	Ikkinchi omil (u) ta’siri	x	x	x	x1/u1 – x1/u0
Q=z/x+u	Jami o‘zgarish Q1-Q0	z0/x0+u0	z1/x0+u0	z1/x1+u0	z1/x1 + u1
1	Birinchi omil (x) ta’siri	x	x	x	z1/x0+u0 – z0/x0+u0
2	Ikkinchi omil (y) ta’siri	x	x	x	z1/x1+u0 – z1/x0+u0
3	Uchinchi omil (z) ta’siri	x	x	x	z1/x1+u1 – z1/x1+u0

 
 
 
 
 
 
Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisobkitobida buni ko‘rib o‘tishimiz mumkin. Sotuv rentabelligi quyidagi bog‘lanishda aniqlanadi Rc=Syaf/Sst
Bunda: Syaf-sotishdan yalpi foyda
Sst-sotishdan sof tushum
Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi
omillar hisob-kitobi

Ko‘rsatkichlar	Ifoda	O‘tgan yil	Hisobot yili	O‘zgarishi	O‘sishi
Sotishdan sof tushum, mln so‘m	Sst	100	125	25	1.25
Sotilgan mahsulot tannarxi, mln so‘m	Smt	80	90	10	1.12
Sotishdan yalpi foyda, mln so‘m	Syaf	20	35	15	1.75
Sotuv rentabelligi, %	Rc	0.20	0.28	+0.08	1.40
Yalpi foyda o‘zgarishiga ta’sir etuvchi birliklar	x	x		x
Sof tushumning o‘zgarishi	x	125-100		25
Sotilgan mahsulot tannarxining o‘zgarishi	x	80-90		-15
Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar	x	x		x
Sof tushum o‘zgarishi, %	O‘sst	20/125-20/100=0,16-0,20		-0,04
Sotishdan yalpi foyda o‘zgarishi, %	O‘syaf	35/125-20/125=0,28-0,16		0,12

 
 

2Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik va mehnat unumdorligini tahlil qilishning uslubiy asoslari
 
 
Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishni tahlili.
Korxona faoliyatida mehnat omili muhim ahamiyat kasb etadi. Mehnat – bu inson va jamiyatning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan oqil va ongli faoliyatdir.
Mehnat resurslari mehnatga layoqatli aholining 16 yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan ayollar va 16 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan erkaklardan iborat qatlamidir.
Korxonada mehnat resurslari: xodim, ishchi, xizmatchi kategoriyalari bilan tarkiblanadi.
Xodim – korxonada band bo‘lgan barcha tarkib, ishchi-mahsulot ishlab chiqarishda bevosita qatnashuvchi, jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchi, xizmatchilar – jismoniy mehnatdan tashqari, xizmat ko‘rsatuvchi  tarkib hisoblanadi.
Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish tahlilining muhim masalalari

Tahlil mavzulari	O‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi	Tahlil mazmuni	Tahlil natijasi
Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish tahlili mazmuni vazifalari va axborot manbalari	Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish tahlilining nazariy, metodologik asoslari tasniflanadi	Ta’rifi, turkumlanishi, tahlil vazifalari, axborot manbalari bayon etiladi	Zamonaviy ta’rifi, turkumlanishi, tahlil mazmuni, vazifalari, axborot manbalari tavsiflanadi
Korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanishini tahlili	Mehnat resurslari tarkibi va ularning salmog‘i, koxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanish koeffitsiyenti	Mehnat resurslari turli tarkibiy belgilar bo‘yicha o‘rganiladi mutlaq va nisbiy o‘zgarishlari baholanadi	Mehnat resurslarini tarkibiy jihatdan o‘rganishga xodimlar mehnatidan samarali foydalanishning muhim omili deb qaraladi
Ish kuchi qo‘nimsizligi va ishchilarning malaka darajasini tahlili	Xodimlarning harakati (ishga qabul qilinishi, ishdan bo‘shash darajasi), qo‘nimsizlik, malaka darajasi	Xodimlar harakati va uning sifat ko‘rsatkichlari baholanadi	Xodimlar harakatida sifat o‘zgarishlarni ta’minlash chora-tadbirlari ko‘riladi
Ishchilarni ish vaqtidan foydalanishini tahlili va uning o‘zgarish sabablari	Ish vaqti fondidan foydalanish darajasini ifoda etuvchi ko‘rsatkichlar	Ishchilar sonining o‘zgarishi, Bir ishchini ishlagan kunlarining o‘zgarishi, Ish kuni davomiyligini o‘zgarishi	Ish vaqti fondidan samarali foydalanish, bo‘sh turishlar, ish vaqtida turli yo‘qotishlarni oldini olish choralari ko‘riladi
Mehnat unumdorligi tahlili	Mehnat resurslari va vaqt fondidan samarali foydalanish ko‘rsatkichlari	Bir xodimning mehnat unumi, Bir ishchining mehnat unumi, Bir kunlik mehnat unumi, Bir soatlik mehnat unumi	Mehnat unumdorligini tarkibiy ko‘rsatkichlarini baholash orqali uni o‘stirish choralari ko‘riladi
Sanoat ishlab chiqarish xodimlari mehnat unumdorligiga ta’sir etuvchi omillar tahlili	Sanoat ishlab chiqarish xodimlarining mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi	Ishchilarning sanoat ishlab chiqarish xodimlari tarkibidagi salmog‘ining o‘zgarishi, bir ishchining mehnat unumining o‘zgarishini ta’sir darajalari baholanadi	Xodimlar mehnat unumi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi birliklarni maqsadli boshqarish imkoni tug‘iladi
Ishchining mehnat unumdorligiga ta’sir etuvchi omillarning tahlili	Bir ishchining mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi	Mehnat unumi va uning o‘zgarishiga: bir ishchining yil davomida ishlagan o‘rtacha kishi kunlari; ish kuni davomiyligi; ishchining bir soatlik ish unumi ta’siri hisob-kitob qilinadi	Ishchining mehnat unumi va uni o‘stirish choralari belgilanadi
Mahsulot mehnat sig‘imini tahlili	Mahsulot hajmiga ish vaqti sarfi ko‘rsatkichi	Mahsulotning mehnat sig‘imi, uning o‘zgarishi, o‘zgarish sabablari o‘rganiladi	Mahsulot hajmida mehnat sarfining optimallashtirish choralari ko‘riladi
Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat omillarini tahlili	Ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni, bir ishchi tomonidan ishlangan ish kuni, ish kuni davomiyligi, o‘rtacha bir soatlik mehnat unumi	Mahsulot hajmiga ta’sirini omilli tahlili o‘tkaziladi, ta’sir darajalari hisob-kitob qilinadi	Mehnat omillarini ijobiy ta’sir birliklarini baholash orqali ularni rag‘batlantirish choralari ko‘riladi.

 
Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik va mehnat unumdorligini tahlilida quyidagi ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi.
 
 
 

Ko‘rsatkichlar	Ko‘rsatkichlarning aniqlanishi	Belgilar izohi
Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti(Mt)	Mt=Mr / Mrz	Mr-haqiqatda band qilingan mehnat resurslari Mrz-zaruriy mehnat resurslari soni
Ishchilarning jami sanoat ishlab chiqarish xodimlarining tarkibidagi salmog‘i(Xis)	Xis=Is / X	Is-ishchilarning soni X-xodimlarning ro‘yxat bo‘yicha o‘rtacha soni
Xizmatchilarning jami xodimlar tarkibidagi salmog‘i (Xxs)	Xxs=Xs / X	Xs-xizmatchilarning soni
Xodimlarni ishga qabul qilish koeffitsiyenti (Ibq)	Xiq=Xq / X	Xq-ishga qabul qilingan xodimlarning soni
Xodimlarni ishdan bo‘shatish koeffitsiyenti (Xib)	Xib=Xi / X	Xi-ishdan bo‘shagan xodimlarning soni
Xodimlar qo‘nimsizligi (Xq)	Xq=Ib / X	Ix-o‘z arizasiga muvofiq ishdan bo‘shaganlar soni
Mehnat unumdorligining inson va vaqt omili ko‘rsatkichlari (MU):	MU
Bir xodimning mehnat unumi (MUx)	MUx=Mx / X	Mx-mahsulot hajmi
Bir ishchining mehnat unumi (MUi)	MUi=Mx / I	I-ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni
Bir kunlik mehnat unumi (MUk)	MUk= Mx / Ik	Ik-jami ishlangan ish kunlari
Bir soatlik mehnat unumi (MUs)	MUs=Mx / Is	Is-jami ishlangan ish soatlari
Ish kuni davomiyligi (Id)	Id=Iis / Iik	Iis-jami ishlangan ish soatlari Iik-jami ishlangan ish kunlari
O‘rtacha bir yillik ishlangan ish kunlarining haqiqiy ish vaqtidagi salmog‘i (Ivs)	Ivs=Iyk / Iykz	Iyk-bir yillik o‘rtacha ishlangan ish kunlari Iykz-meyor bo‘yicha bir yillik ish kunlari
O‘rtacha ishlangan bir kunlik ish vaqtining me’yoriy ish vaqtidagi salmog‘i (Iks)	Iks=Ibs / Ism	Ibs-bir kunlik o‘rtacha ish vaqti Ism-bir kunlik me’yoriy ish vaqti
Mehnat unumdorligini omilli ko‘rsatkichlari (Mu)	Mu	Mu-mehnat unumdorligi
Bir xodimga to‘g‘ri keladigan yillik mahsulot hajmi (Mux)	MUx=Is * Mui	Is-sanoat ishlab chiqarish xodimlari tarkibida ishchilarning salmog‘i Mui-bir ishchining o‘rtacha yillik mahsulot hajmi
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan yillik mahsulot hajmi (Mui)	Mui=Iik*Ikd*Mus	Iik- bir ishchining yil davomida ishlagan o‘rtacha kishi kunlari Ikd-ish kuni davomiyligi Mus-ishchining bir soatlik ish unumi
Mahsulotning mehnat sig‘imi (Ms)	Ms=Ms/Mx	Ms-mahsulotga mehnat sarfi Mx-mahsulot hajmi
Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat omillari (Mx)	Mx= Is*Iik*Ikd*Mus

 
 
 
 
26