Moliyaviy tahlil

 
 

---

28 
4-jadval 
TMZlarni hisobga oladigan schyotlarning o’zaro bog’lanishi
32
 
№ 
Schyotlarning kreditidan 
Schyotlarning debitiga 
debet 
Kredit 
1 
1000 
Invintarizatsiya 
yakunida 
TMZ 
ko’payishi 
1000 
Materiallarning kamayishi 
2 
2010 
Invintarizatsiya natijasida tugallanmagan 
ishlab chiqarishning o’sishi
1600 
Materiallar qiymatidagi og’ishishlar 
3 
2010 
Ishlarni tugatilgan bosqichlari bo’yicha 
hisobdan chiqarilishi
2010 
Tugallanmagan 
ishlab 
chiqarish 
so’mmasining kamayishi 
4 
2310 
Yordamchi 
ishlab 
chiqarish 
xizmatlarining sotilishi
2010 
Tayyor mahsulotning kamayishi
5 
2810 
Tayyor 
mahsulotlarning 
hairdo 
va 
buyurtmachilarga 
junatish 
natijasida 
tannarxini hisobdan chiqarish 
2910 
Tovarlarning kamayishi 
6 
2810 
Tayyor mahsulotlarning uzoq muddatli 
investetsiya uchun berilishi
9900 
TMZ sotib olish schyotining yopilishi
7 
2810 
Boshqa bo’linma va subektlarga tekinga 
berilishi 
9900 
9900 
TMZ 
bahosini 
muqobillashtirish 
schyotining yopilishi 
TMZ 
bahosini 
muqobillashtirish 
schyotining yopilishi 
8 
2810 
Tayyor mahsulotlarni qisqa muddatli 
investetsiya uchun berish 
2810 
Tayyor mahsulotlarni o’sishi 
9 
2910 
Tovarlarning 
sotilishi 
natijasida 
tannarxini aks ettirish 
10 
2910 
Tovarlarni uzoq muddatli investetsiya 
hisobiga berish 
11 
2910 
Tovarlarni qisqa muddatli investetsiya 
hisobiga berish 
12 
2910 
Tovarlarni ichki bo’linma va subektlarga 
tekinga berish 
13 
2910 
Tovarlarning o’sishi 
14 
5000 6010 
TMZ olish 
“GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJda sotilgan mahsulotlar tannarxi 9100-
“Sotilgan mahsulot lar, bajrilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlarning tannarxini 
hisobga oluvchi schyotlar” orqali hisob-kitobi amalga oshriladi. 
9110-“ Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi”; 
9120-“ Sotilgan tovarlarning tannarxi”; 
9130-“ Bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlarning tannarxi”; 
9140-“ Davriy hisobda TMZ sotib olish”;(davriy usulda) 
9150-“ Davriy hisobda TMZ bo’yicha tuzatishlar” (davriy hisob usulda). 
9910-“yakuniy moliyaviy natijalar” schyotining debitida sotilgan yoki 
junatilgan mahsulot (ish, xizmat)larning haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi, 
mahsulotni sotish harajatlari, qo’shilgan qiymat solig’I so’mmasi , aktsiz va 
bojxona soliqlari so’mmasi aks ettiriladi. Ushbu so’mmalar asosan 9110-“Sotilgan 
mahsulotlarning tannarxi”, 9410 va boshqa schyotlarning kreditidan olinadi. 
32
Mualif tomonidan tuzilgan 

---

29 
9910-“Yakuniy moliyaviy natijalar” schyotining kreditida sotilgan yoki 
junatilgan mahsulot (bajarilgan ish, ko’rsatilgan xizmat) uchun to’lov xujjatlari 
bo’yicha ko’rsatilgan so’mmalar yoki ko’rsatilgan xizmatlar uchun xaridorlardan 
olinadigan so’mmalar (4000) va bank schyotlariga yitkazilgan so’mmalar qayd 
qilinadi. Ushbu so’mmalar tegishli 9010-“ Mahsulot (ish va xizmat) larni sotishdan 
olingan daromadlar” va 9030-“bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlardan 
olingan daromadlar” schyotlarining debitidan olinadi.
“GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJda mahsulot junatilgandan kiyin 
yoki sotilgandan kiyin va to’lov hujjatlari ko’rsatilgandan kiyin subektning 
buxgalteriyasida quydagi yozuvlar qayd etiladi: 
4010-“Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar” schyotining 
debeti; 
9010-“Mahsulotlarning sotilishidan olingan daromadlar” schyotining 
kreditida; 
bir vaqtning o’zida: 
9110-“sotilgan mahsulotlarning tannarxi” schyotining debetida va 
2810-“Tayyor mahsulot” schyotining krediti haqiqiy ishlab chiqarish 
tannarxi miqdoriga. 
“GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJda mahsulotlarni junatish va sotish 
(ishlar bajarish, xizmatlar ko’rsatish)ning hisobi 11-jurnal orderda yuritiladi. 
Mazkur jurnal order 2800-“tayyor mahsulot”, 2910- “tovarlar”, 9110- “sotilgan 
mahsulot tannarxi”, 9130-“bajarilgan ishlar ko’rsatilgan xizmatlarning tannarxi”, 
4010-“xaridor va buyurtmachilardan olinadigan to’lovlar” sichyotlarining kteritiga 
oid muomalalar hamda 9010, 9030 va 9110 sichyotlarning analetik malumotlarini 
aks ettirishga mo’ljallangandir. 
“GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJda mahsulot ombordan hairdor 
subektning vakiliga berilgan ishonchnoma asosida junatiladi va Tovar transport 
yukxati hujjati bilan rasmiylashtiriladi. Mahsulot junatilgandan so’ng sotilgan 
mahsulot qiymati 2810-“Ombordagi tayyor mahsulotlar” schyotining kreditidan 
9110-“Sotilgan mahsulotlarning tannarxi” schyotining debetiga yoziladi va shu 

---

30 
vaqtda 4010-“ Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar”ning debeti va 
9010-“Sotilgan maxsulotlardan olingan daromadlar” schyotining kreditida qayd 
qilinadi. 
4000- “Olinadigan schyot(to’lov)lar hisobga oluvchi schyotlar” 
4010-“ Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyot (to’lov)lar” 
4020-“Olinadigan vasiqalarning joriy qismi” 
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Soliq qo’mitasi “Ishlab 
chiqariladigan va sotiladigan tovarlar bo’yicha qo’shilgan qiymat solig’ini 
hisoblash va to’lash tartibi to’g’risida” yo’riqnomani ishlab chiqdi va 1998 yil 1 
yanvardan amalda qo’llash uchun tavsiya etdi. 
Yo’riqnoma
33
, O’zbekiston Respublikasining Soliq Kodekisiga muvofiq 
O’zbekiston hududida tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi yuridik shaxslar 
qo’shilgan qiymat solig’ini to’lovchilari bo’lib hisoblanadi. Yuridik shaxslar 
deganda soliqqa tortish maqsadida mulkka ega bo’lgan korxona, birlashma, 
tashkilotlarning barcha turlari, xo’jalik yurituvchi yoki mulkni boshqaruvchi, 
ushbu mulkka o’zining majburiyati bo’yicha javob beruvchi hamda mustaqil 
balans va hisob siyosatiga ega bo’lgan subektlar tushuniladi. Qo’shilgan qiymat 
solig’I 20% stavkada to’lanadi. Byudjetga to’lanishi lozim bo’lgan qo’shilgan 
qiymat solig’ining so’mmasi realizatsiya qilingan tovarlar, bajarilgan ish, 
ko’rsatilgan xizmatlar uchun hisoblangan qo’shilgan qiymat solig’ining so’mmasi 
realizatsiya qilingan tovarlar, bajarilgan ishlarning so’mmasidan ishlab chiqarish 
va muomala xarajatlariga qo’shiladigan tovarlar qiymati uchun to’lanishi kerak 
bo’lgan soliq so’mmasining oshirmasiga teng va barcha xo’jalik yurituvchi 
subektlarga taluqlidir. 
“GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJ ishlab chiqargan tayyor 
mahsulotlarini qo’shilgan qiymat solig’isiz sotadi chunki mamlakatimizda aholini 
turmush darajasini yaxshilash hamda aholini ijtimoiy qo’llab quvvatlash 
33
O’zR Moliya Vazirligi va Davlat Soliq qo’mitasi 1997 yil 5 dekabr “ishlab chiqariladigan va
sotiladigan tovarlar bo’yicha qo’shilgan qiymat solig’ini hisoblash va to’lash tartibi 
to’g’risida”gi yo’riqnomasi. 

---

31 
maqsadida turli imtiyolar ishlab chiqilgan bo’lib ulardan biri sifatida ayrim oziq 
ovqat mahsulotlariga qo’llaniladigan qo’shilgan qiymat solig’ining 0%li stavkasi 
qo’llanilishi O’zbekiston Respublikasi “Soliq Kodekisi”
34
ning 37-bob “Soliqdan 
imtiyozlar” bo’limida keltirilgan bo’lib ushbu imtiyozlar kodekisning 208-
moddasidan 211-moddasigacha bo’lgan qismini qamrab olgan bo’lib ushbu 
imtiyozlarga ko’ra aholini ijtimoiy qo’llab quvvatlash uchun oziq ovqat 
mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar va umumiy ovqatlanish korxonalar 
qo’shilgan qiymat solig’ini 0%li stavkasini qo’llaydilar. 0%li stavka qo’shilgan 
qiymat solig’ini tolamasligini bildiradi. “GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJ 
eas aynan oziq ovqat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi va realizatsiya qiluvchi
korxona (jamiyat) hisoblanadi. Bundan tashqari prezidentimizning kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlik subektlarini rivojlantirish va soliqlardan imtiyozlar 
to’g’risidagi farmonlarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subektlari 
umumxo’jalik soliqlari to’lovchilari emas yagona soliq to’lovchilari hisoblanishadi 
yagona soliq to’lovchi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subektlari QQS 
solig’ini to’lashmaydi. 
“GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJda ushbu schyotlarda sotilgan 
mahsulotlar va tovarlardan olingan daromadlar qayd qilib boradilar:
Dt - 4000“Olinadigan schyot(to’lov)lar hisobga oluvchi schyotlar” 
Kt-9000-“Olingan daromadlarni hisobga oluvchi schyotlar”.