Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy asoslari. Javob

12. Mustaqil moliyaviy nazoratning mohiyati va ahamiyati.

Moliyaviy nazorat amalga oshiruvchi subyektlarga ko’ra umumdavlat, idoraviy, xo’jalik ichidagi, jamoatchilik va mustaqil nazoratga bo’linadi

Mustaqil moliyaviy nazorat auditorlik faoliyati asosidagi nazorat bo’lib uning asosiy maqsadi xo’jalik subyektlarida yuritalayotgan buxgalteriya hisobotlarining aniq va to’g’riligini aniqlash va ular tomonidan amalga oshirilayotgan moliyaviy xo’jalik operatsiyalarining qonuniy va me’yoriy- huquqiy xo’jaliklarga mosligi haqida xulosalar berishdan iborat. Mustaqil moliyaviy nazoratni mahsus auditorlik firmalari va idoralari amalga oshiradilar.

13. Masofadan turib bank nazoratini amalga oshirishning afzallik va kamchiliklari.
Bank tizimi amaliyotida bank nazoratining bir nechta usulidan foydalanish samarali natija berishini inobatga olgan holda, ularga batafsil to‘htalib o‘tamiz.
Birinchisi, Markaziy bank tomonidan tijorat banklar faoliyatini masofadan turib, ya’ni ular taqdim etgan moliyaviy hisobotlarini tekshirish orqali nazorat qilish.
Ikkinchisi, banklarni joylarga chiqib inspeksiya qilish, ya’ni barcha moliyaviy hisobotlar va ularga tegishli qo’shimcha ma’lumotlar tijorat banklarining o’ziga borib tekshirishdir.
Uchinchisi, aralash usul bo‘lib, bunda masofadan turib va joylar chiqib tekshirish tekshirish usullari bigalikda amalga oshiriladi.
Masofadan turib banklarni nazorat qilish usuli Yevropa mamlakatlarida keng qo’llanilgan. Bunda Markaziy bankning nazorat departamentlari tashqi audit firmalari bilan yaqin munosabatda bo’ladi. Har yili tugashidan oldin setifikatlangan tashqi audit firmalariga audit tekshirishlarida faoliyatning qaysi tomonlariga e’tibor berish kerakligi ko’rsatiladi.Ayrim hollarda tashqi audit firmalarining ishchi materiallariga, garchi ularning xususiy mulki bo’lsada, ushbu materiallardan foydalanish talab qilinadi. Jahon tajribasidan keng o’rin olgan masofadan turib nazorat o’rnatish bank faoliyatiga oid moliyaviy va boshqa hisobotlarni tahlil qilish hamda tekshiruvdan o’tkazishni ko’zda tutadi. Hiso-botlar balans, foyda va zararlar haqidagi hisobot, faoliyat turi, kreditlar, qo’yilmalar, majburiyatlar, kapital, likvidlik, ssudalar bo’yicha yo’qotishlarga qarshi zaxiralar haqidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olishi mumkin.
Demak, masofadan nazorat qilish yoki uzoqlashtirilgan monitoring bank holatini so’nggi ma’lumotlar asosida baholash imkonini beradi. Ya’ni masofadan nazorat etish bank faoliyati sam-radorligiga xalal berishi mumkin bo’lgan omillarni aniqlab, kelgusida ular bilan bog’liq xarajatlarning oldini oladi.
Bundan tashqari, yil yakuni bo’yicha tijorat banklari chet el tashqi auditorlar xizmatidan foydalanadiki, uning asosida bankning moliyaviy holati to’g’risida hamda ehtimoliy to’lovga layoqatsizligi yoki nolikvidligi haqida masofadan nazorat qilish tizimiga axborot beriladi. Keyingi paragrafda samarali bank nazoratini olib borishda bank auditining roli alohida ko’rib chiqiladi.
Masofadan nazorat qilishda quyidagilar tekshiriladi:

• 
  Bank aktivlari va passivlari holatini, bank kapitali likvidliligi, foyda va zararlar hisoboti, bank tushumlari to’liq tahlil qilib chiqiladi;
  
• 
  Tahlil jarayonida aniqlangan xato va kamchiliklar to’g’risida banklar faoliyatini tahlil qilish Boshqarmasi xodimlari tomonidan rahbariyatga ma’lumotnoma jo’natiladi;
  
• 
  Takrorlangan kamchilik yuzasidan bankka nisbatan jarima chorlaari ko’riladi.
  

Masofadan nazorat qilish quyidagi vazifalarni bajaradi:

• 
  banklar faoliyati ustidan monitoring o’rnatish;
  
• 
  monitoring natijasida bank faoliyatidagi keskin o’zgarishlarni aniqlash;
  
• 
  bank faoliyatidagi keskin o’zgarishlar shubha uyg’otgan taqdirda inspeksiya va tematik tekshirishlar tayinlash;
  
• 
  «tartibbuzar» banklarga nisbatan O’zbekiston Respublikasining «O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank to’g’risida»gi qonunida beligilangan choralarni qo’llash.
  

-rasm. Masofadan nazorat qilishning qulayligi va samaraliligi.

Masofadan nazorat qilish monitoringi natijalari asosida reyting tuzish nazorat ma’lumotlari va nazorat organlari foydalanishi mumkin bo’lgan boshqa axborotlar, shu jumladan, joyiga chiqib o’tkazilgan tekshiruv natijalariga asoslanadi.