|
Moliyaviy holatni reyting baholash oldiga qo‘yiladigan vazifalar quyidagilardan iborat
Analitik balans maʼlumotlari asosida korxonaning umumiy moliyaviy holatini baholash;
Qarz mablag‘laridan foydalanish samaradorligini moliyaviy leviridj asosida baholash;
Korxona moliyaviy barqarorligini mutlaq ko‘rsatkichlarda tahlil etish;
Moliyaviy koeffitsiyentlarni aniqlash va tahlil etish;
Moliyaviy natijalarni tahlil qilish;
Xulosa va takliflar tayyorlash.
Korxonalar faoliyatining muhim ko‘rsatkichlari
«O‘rinlar yig‘indisi» usulida reyting baholashning mohiyati
shundaki, bunda baholanayotgan ko‘rsatkichlar bo‘yicha korxonalarning
egallagan o‘rinlarining yig‘indisi eng kichik bo‘lgan korxona eng yuqori
reytingga ega bo‘ladi va aksincha. Buning mazmuni shundaki, barcha
ko‘rsatkichlar bo‘yicha birinchi o‘ringa intilgan sonlar yig‘indisi eng
kichik son bo‘ladi hamda bu barcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha eng yaxshi
pozitsiyadagi korxonaga tegishli bo‘ladi.
Korxonalar moliyaviy holatini taksonometrik usulda baholash
uchun berilgan ma’lumotlarni quyidagi X matritsa ko‘rinishida
ifodalaymiz
X matritsaning har bir elementini qator bo‘yicha o‘rtacha
ko‘rsatkichdan farqini o‘rtacha kvadratik tafovutga bo‘lib, Z matritsani
hosil qilamiz.
Etalon korxona Ze = (Z1e, Z2e, Z3e, Z4e) = (0,60; 0,56; -0,54;
0,53). Etalon Z matritsaning har bir qatoridagi eng yaxshi
ko‘rsatkichlardan tashkil topgan. Shuni ta’kidlash kerakki, etalon
sifatida joriy likvidlik koeffitsiyenti, sotish rentabelligi va mahsulot
sotishdan sof tushum ko‘rsatkichlari bo‘yicha qatordagi eng katta
miqdorlar olingan. Chunki bu ko‘rsatkichlarning yuqori bo‘lishi
barqaror moliyaviy holatni aks ettiradi. Aksincha, kun hisobida tovar
moddiy zaxiralar aylanuvchanligi ko‘rsatkichining eng kichik miqdori
aylanishning tezligidan dalolat beradi. Shuning uchun bu
ko‘rsatkichning eng kichik miqdori etalon sifatida olingan.
O‘rganilayotgan korxonalarning ko‘rsatkichlarini “Z” etalon korxona ko‘rsatkichlaridan farqlarining kvadratlari yig‘indisini hisoblash asosida korxonalarning reyting ko‘rsatkichlarini aniqlaymiz:
R1 = (0,18-0,60)2 + (-0,71-0,56)2 + (0,70-(-0,54))2 + (-0,57-0,53)2 = 4,56
R2 = (-0,25-0,60)2 + (0,0-0,56)2 + (0,1-(-0,54))2 + (0,29-0,53)2 = 1,49
R3 = (0,39-0,60)2 + (0,56-0,56)2 + (0,24-(-0,54))2 + (0,33-0,53)2 = 0,69
R4 = (-0,35-0,60)2 + (0,29-0,56)2 + (-0,17-(-0,54))2 + (0,53-0,53)2 = 1,12
R5 = (-0,53-0,60)2 + (-0,29-0,56)2 + (-0,54-(-0,54))2 + (-0,15-0,53)2 = 2,45
R6 = (0,60-0,60)2 + (0,14-0,56)2 + (-0,34-(-0,54))2 + (-0,42-0,53)2 = 1,13
Bunda, Z etalon korxona ko‘rsatkichlariga eng yaqin bo‘lgan, ya’ni
ko‘rsatkichlar tafovuti eng kichik korxona yuqori reytingga ega deb
baholanadi.
Demak, aniqlangan reyting ko‘rsatkichlari ichida eng kichik
qiymatga ega bo‘lgan korxona (3-korxona) 1-o‘rinda va, aksincha eng
katta qiymatga ega bo‘lgan korxona (1-korxona) reytingi eng past deb
baholash mumkin. Korxonalarning moliyaviy holati va investitsion
jozibadorligi bilan qiziquvchi subyektlarning axborotga bo‘lgan talabini
yanada to‘liqroq qondirish uchun yanada ko‘proq ko‘rsatkichlar
tizimidan foydalanish mumkin. Bunda har bir axborotdan
foydalanuvchining qiziqishidan kelib chiqib u yoki bu ko‘rsatkichlarni
baholash asosida boshqaruv, investitsion va moliyaviy qarorlarni qabul
qilishga asos bo‘ladigan xulosalarga ega bo‘lish mumkin. Shuningdek,
korxonalar moliyaviy holatini reyting baholashda ularning tarmoq
xususiyati, raqobatdagi o‘rni, boshqaruv apparatining kompetentligi va
boshqa omillar hisobga olinishi zarur, deb hisoblaymiz. O‘rganilayotgan
ko‘rsatkichlarning ahamiyatlilik darajasi ham reyting bahosini
o‘zgarishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shulardan kelib chiqib aytish
mumkinki, investitsion va moliyaviy qarorlarning samaradorligini
oshirish uchun moliyaviy holatni reyting baholashda imkon qadar
(korxona moliyaviy holati va investitsion jozibadorligini har taraflama
baholash imkonini beruvchi) ko‘proq ko‘rsatkichlardan foydalanilsa,
maqsadga muvofiq bo‘lardi. Shuningdek, korxonalarni moliyaviy
holatini reyting baholashda ko‘rsatkichlar quyidagi talablarga javob
berishi lozim, deb hisoblaymiz:
Korxona moliyaviy barqarorlik holatini aniq aks ettirishi hamda
maksimal axborot berish xususiyatiga ega bo‘lishi;
Barcha ko‘rsatkichlar aniq miqdoriy o‘lchamga va normativlarning
kamida minimal darajasiga ega bo‘lishi;
Faqat korxonaning ommaviy buxgalteriya hisobotlari ma’lumotlari
asosida hisoblanishi;
Korxonani zamon va makon bo‘yicha reyting baholash imkonini
berishi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, korporativ boshqaruvning
zamonaviy usullarini joriy qilish sharoitida korxonalarning investitsion
jozibadorligi va ularning moliyaviy holati to‘g‘risidagi ishonchli
axborotga talab yanada ortadi. Bunday axborot samarali boshqaruv,
investitsion va moliyaviy qarorlar qabul qilishda muhim asos bo‘lib
xizmat qiladi. Korxonalar moliyaviy holati va investitsion
jozibadorligini kompleks baholash uslublarini takomillashtirish asosida
boshqaruv qarorlarining samaradorligi ortib, moliyaviy resurslardan
samarali foydalanish imkoniyatlari aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
