Moliyaviy hisobot auditi

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
83 
Demak, auditor faqat yuksak professionalizm va ahloqiy fazilatlarga ega bo’libgina 
qolmay, o’z biznesining xususiyatlarini, tadbirkorlik xatarlarini yaxshi bilishi shart, deyish uchun 
hamma asoslar mavjud. Bunday masalani hal etishda auditorlik dalillar va muhimlik darajasi 
asosiy o’rin tutadi. 
Axborot, shu jumladan hisob axboroti yqqligi yoki buzib ko’rsatilishi undan 
foydalanuvchining buxgalteriya hisobotiga asoslangan qaroriga ta’sir qilsa, bunday axborot 
muhim hisoblanadi (6.19.). Shu bois, muhim bqlmagan nuqsonlarga katta e’tibor berilmaydi. 
Buxgalteriya axborotidan foydalanish maqsadlari bu axborotning barcha muhim jihatlarida 
axborot xatarining maqbul darajasini belgilab beradi. Auditorlik tekshirishlari chog’ida u yoki bu 
pisandalarni (izohlarni) auditorlik xulosalariga kiritish yoki kiritmaslik to’g’risida masala tez-tez 
paydo bo’ladi va juda puxta ko’rib chiqiladi. Bunda umumiy qoidalar shundan iboratki, 
aniqlangan nuqsonlarning muhimliligini umuman buxgalteriya hisobotini ishonchliligi nuqtai 
nazaridan baholash lozim (qsha joyda 1.1.2., 3-4 b.). 
Bunda: 
a) agar xatolar to’g’risida axborot mavjudligi (masalan, auditorlik xulosasida pisandalar 
(izohlar) bo’lsa) malakali foydalanuvchilarning keyingi qarorlariga ta’sir qilishga qodir bo’lsa, 
bu g’arazgqylik muhimdir; 
b) agar xato malakali foydalanuvchilarni chalg’itsa, ularning keyin shu axborot asosida 
qabul qilgan qarorlari qxshash bo’la olmasa, bu xato eng yuqori darajada muhim hisoblanadi.
Auditor tekshirishni davom ettirish to’g’risida yoki buxgalteriya hisobotidagi u aniqlagan 
nuqsonlarni qabul qilish mumkinligi haqida uzil-kesil qaror qabul qilishi lozim. Axborot 
xatarining maqbul darajasi quyidagilarga bog’liq: 
a) audit turiga yoki nazoratning undan farq qiladigan shakllariga, bozor tekshirishlari, 
kelishilgan tadbirlar bo’yicha auditorlar xizmatiga va shu kabilarga; 
b) auditorlik xulosasidan asosiy foydalanuvchilarning manfaatlariga; 
O’zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to’g’isida»gi Qonun qabul qilgandan sqng 
auditning muhimligi kontseptsiyasi joriy etila boshladi (1.1.8.). Ammo ko’p masalalar nazariy 
jihatdan ham amaliy jihatdan ham hozircha hal etilmagan, ular mazkur kontseptsiya asosida 
tadqiq etilishi lozim.
Auditning umuman muhimligi 1999 yillardan boshlab amalda tan olindi. (1.1.8.). Bir 
qancha hollarda (lekin hamisha emas) umumiy muhimlik to’g’risida dalillar mavjud bo’ladi. 
Biroq, ko’p hollarda umumiy muhimlikning uzil-kesil darajasi birdaniga emas, bosqichma-
bosqich, segmentlar bo’yicha, tekshirish chog’ida to’plangan auditorlik dalillarining, jamini 
umumiy baholash chog’ida aniqlanadi. Bunda, auditor muhimlikning turli jihatlarini e’tiborga 
olishi lozim, ularning orasida quyidagilar bor: 
a) buxgalteriya hisobi to’g’risidagi amaldagi qonunlarning eng muhim xo’jalik 
operatsiyalari yuzasidan, shuningdek, balansning eng muhim moddalari bo’yicha muntazam 
yozuvlar olib borish va xujjatlar bilan rasmiylashtirishga doir faqat rasmiy emas, muhim 
talablariga rioya qilish; 
b) tasdiqlash uchun taqdim etilgan buxgalteiya hisobotida muhim xatolar, me’yordan 
chekinishlar yqqligi; 
v) xo’jalik yurituvchi sub’ektda yoki tekshirilayotgan davrda yoxud balans chiqarilgandan 
keyin, lekin auditorlik xulosasi tuzilguncha muhim noaniqliklarning mavjudligi; 
g) mijoz ma’muriyati balansda ham, unga ilovada ham, buxgalteriya hisobotiga 
tushuntirishda ham ochiq ko’rsatmagan muhim va katta axborotning aniqlangani. 
Auditor muhimlik darajasida izchil qaror qabul qilishi mumkin, ya’ni u juz’iy baholardan 
asta-sekin umumiy ahamiyatni baholashga qtadi. Auditda muhimlik me’zoni qqllanishi tartibini 
ikki bosqichdan iborat deb qaramoq kerak, ularning har birida o’zaro bog’liq ishlar aniqlanishi 
mumkin: 
Testlash lozim bo’lgan sohani rejalashtirish, ya’ni ikki ish: 

---