Moliyaviy hisobot auditi

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
82 
v) nazorat tizimining joylarni ma’muriyatga yozilgan xatda ko’rsatib berish - eng bqsh 
joylarni (ayniqsa muntazam takrorlanadigan nuqsonlarni bu xatda alohida eslatib o’tish zarur); 
g) joriy yilda ichki auditlar yordamida nazoratning bqsh joylarini tadqiq etish va 
mustahkamlash, shuningdek shu ishlarga doir materiallardan foydalanish imkoniyati (agar ular 
etarli yuqori saviyada bajaradigan bo’lsa); 
d) bqsh joylarni mustaqil auditor yordamida bartaraf etish imkoniyati, ayniqsa iqtisodiy 
sub’ekt ma’muriyati axborot taqchilligi sharoitida harakat qilgan bo’lsa, auditor esa bu 
taqchilliklarni tugatishga uringan bo’lsa; 
e) nazorat tizimining shu sohasining o’z holiga tashlab qo’yilgan yoki aksincha, shu 
sohadagi ishlarning ahvoli yaqinda chuqur tahlil qilinib, mustahkamlangani va boshqalar. 
2. Hisobotni va o’z auditorlik tadbirlarida to’plangan dalillarni tahlil qilishga asoslangan 
xulosalar ham auditorlar tomonidan ularning professional mulohaza yuritish qobiliyatiga mos 
ravishda qilindi. Ularning orasida quyidagilarni ko’rsatish mumkin: 
a) foydalaniladigan usullarni baholashning sub’ektiv darajasi – bu arzimas va ko’p bo’lishi 
mumkin, buning ustiga turli sektsiyalarga (masalan, balansning moddalariga va bqlimlariga) turli 
darajada tegishli bo’lishi mumkin; 
b) hisobot davrida mijoz firmasini boshqarishda tarkibiy o’zgarishlar, agar bunday 
o’zgarish sodir bo’lsa, auditorning nazariy xarakatiga oid dastlabki mulohazasiga ularning ta’siri 
darajasi;
v) operatsiyalarning murakkabligi darajasi – bu ham past yoki yuqori bo’lishi mumkin; 
g) faoliyatining ayrim sohalari, masalan, realizatsiya hajmi, mahsulot ishlab chiqarishga va 
sotishga qonun e’tirof etadigan xarajatlar, soliqqa tortilgan yakuniy ko’rsatkichlarning jiddiy 
xatarga moyilligi; 
d) hisob siyosati o’zgarishidan faoliyatning ayrim natijalariga nisbati bo’yicha ta’sirining 
muhimligi (chunonchi, foyda miqdori realizatsiya paytida tasdiqlangan yuk jqnatishga yoki pul 
tushishiga bog’liq, lekin eskirgani uchun balansdan chiqarish usullarining o’zgarishidan bu 
miqdor o’zgarish mumkin) 
e) aktivlarning aylanishi tezligidan o’zgarishlar, masalan, ilgari amal qilgan haqini 
oldindan to’lash qrniga ularni nasiyaga sotishga qtilishi
j) operatsiyalarning turiga qarab ularni amalga oshirishning takrorlanishi, masalan har 
qanday iqtisodiy sub’ekt mol-mulkni sotishga nisbatan tez-tez ish haqi to’laydi; 
z) odatda alohida e’tiborni talab qiladigan mavjud xatar kuchli zonalar, hisobot davrida 
shunday turdagi yangi zonalarning paydo bo’lishi (bo’lajak savdo-sotiq takroriy emissiya 
shaklida aktsiya chiqarish, ishlab chiqarish tijorat qiyinchiliklari va iqtisodiy sub’ektning boshqa 
qiyinchiliklari) 
i) xodimlar, jumladan, moddiy javobgar shaxslar va hisob xodimlarining qqnimsizligi, 
ularning mutaxassisligi darajasini oshirish va shu kabilar;
k) axborotni ishlab chiqish tizimining murakkabligi – bu ish qqlda yoki kompyuterda 
bajarilishi mumkin, hisob kompyuterlashtirilgan bo’lsa, ba’zi mijozlarda murakkabligi turlicha 
dasturlardan foydalanish chog’ida kattaroq farq bo’lishi mumkin va boshqalar. 
Amaldagi qonunlar va hisob tizimidagi me’yoriy xujjatlar mukammal emasligidan ichki 
nazorat va buxgalteriya hisobida sodir bo’ladigan o’zgarishlar jiddiy havf tug’diradi.
O’zbekistonda hozirgi sharoitda auditorlar ko’p hollarda nomukammal tizim qqlida passiv 
garovga aylanib qolgandi. 90-yillarning oxirlarigacha auditorni himoya qiluvchi vositalar – 
dastlabki auditorlik standartlari yqq edi (1.1.8.). Yangi tahrirdagi «Auditorlik faoliyati 
to’g’risida» qonunning qabul qilinishi ahvolni yaxshilashga olib keldi. 
Iqtisodiy sub’ektning audit qilinayotgan buxgalteriya hisobotidagi jiddiy xatolar va boshqa 
g’arazlarning ochilmay qolishi xavfi auditorlik tashkilotlari uchun boshqa xatarlar bilan qqshilib 
keladi.

---