MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY
TAMOYILLARI
84
a) yuqorida ko’rib chiqilgan qoidalar bo’yicha (og’zaki aniqlash yoki miqdoriy nisbati
asosida) muhimlik to’g’risida dastlabki mulohazani ishlab chiqish;
b) muhimlik to’g’risidagi dastlabki sub’ektiv mulohazani audit segmentlariga qqllanish –
ma’muriyat fikrining barcha majmuidan alohida elementlarni auditor segmentlarga birlashtiradi,
So’ngra o’zi uchun maqbul uslubiyatni har bir segmentga alohida qqllanadi.
2. Testlash, natijalarni baholash, ya’ni uch ish:
a) nazorat paytida testlash natijalari bo’yicha auditorning ish xujjatlaridan, shuningdek
boshqa omillar hisobidan oshgan, ta’siri shubhasiz, lekin miqdoriy ifodalab bo’lmaydi.gan
segmentdagi nuqsonlarni (jumladan, statistik usullar bilan) baholash;
b) amalga oshirilgan auditorlik ishlari davomida nuqsonlarning hammasini baholash
auditor axborotni baholashga vaqti-vaqti bilan yondashuvni ta’minlaydigan ba’zi segmentlarga
ko’p marta murojaat qiladi; natijada to’plangan auditorlik dalillarini qayta ko’rib chiqib, jami
nuqsonlar to’g’risida umumiy fikrni shakllantiradi va hokazo;
v) umumiy bahoni muhimlilik to’g’risidagi dastlabki mulohaza bilan qiyoslash, bu
jarayonda auditor yoki dastlabki mulohazasiga o’zgartirish kiritadi, yoki ishonchlilikning yanada
yuqori darajasiga erishish uchun qo’shimcha auditorlik tadbirlarini belgilaydi va amalga
oshiradi.
Tekshiruvchilar auditni rejalashtirish va o’tkazish chog’ida muhimlik darajasini aniqlash
uchun «…O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tartibga soladigan me’yoriy xujjatlar
qattiq talablar qqymasa» (1.1.8.) firmaning ichki usullaridan foydalanishi lozim. Xalqaro
amaliyotda ham firmaning ichki standartlari va usullari kelishib olinmagan. O’zbekiston
auditorlik tashkilotlarida ham ichki auditorlik standartlari ishlab chiqilmagan. Ularning ba’zilari
qat’iy miqdoriy ko’rsatkichlarni afzal ko’radilar (raqamlar, odatda shartli bo’ladi, buning ustiga
konservatizm tamoyiliga muvofiq kamaytirib ko’rsatiladi). Muhimlik to’g’risidagi dastlabki
mulohaza faqat hisobda emas, pul birligida ham bayon qilinishi mumkin. Muhimlilikni baholash
uchun boshqa baza ham bo’lishi mumkin. Masalan, nazorat paytlarini belgilanganidan ham
yuqori chastotada to’xtatib qolishni muhim deb baholashi mumkin.
Auditor u yoki bu baza muhimlikning rejali darajasini belgilash uchun qanchalik mos
kelishini aniqlash chog’ida mijoz biznesining turli jihatlarini hisobga olishi lozim. Ammo fond
darajasi xajmi, sof aktivlar, aylanma mablag’ yoki aktivlarning umumiy miqdori bo’yicha
mijozlarning kuchli tabaqalanishi deyarli hamisha mavjudligi vaziyatni chigallashtiradi.
Shu tariqa, auditorlik tashkiloti muhimlik mezonlarining qat’iy miqdoriy ifodasidan
foydalansa, har bir xo’jalik yurituvchi sub’ektning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olmaydi
yoki etarli darajada hisobga olmaydi. Bunday mezonlarni barcha mijozlarga nisbatan ko’r-
ko’rona qqllanish muhimlik darajasining oshib ketishiga (kamayishiga) olib kelishi mumkin.
Har qanday auditda ham muhimlikning miqdor tomoninigina emas, sifat tomonini xam
puxta baxolash lozim. Ko’p hollarda auditor odatda foydalanadigan miqdoriy ifodalangan
taxminiy mezonlarga nisbatan sifat omillari muhimroqdir. §arbdagi ba’zi auditorlik tashkilotlari
bunday miqdor ifodasiga asir bo’lib kolmaslikni afzal ko’radilar. Ular bunday muammolarni
to’plangan auditorlik dalillarining mazmuniga asoslanib, har bir mijoz bo’yicha alohida hal
qiladilar.
Umumiy muhimlikni buxgalteriya hisobotida yo’l qqyish mumkin bo’lgan nuqsonlarning
chegarasi deb qarash mumkin. Shu boisdan auditor umumiy muhimlik darajasi bilan auditorlik
xulosasining mijozda vujudga kelgan vaziyatiga mos shakli o’rtasidagi bog’liqlik (aloqa) dan
foydalaniladi. Muhimlik bilan bog’liq bo’lgan va aloxida dolzarb axamiyatga ega bo’ladigan
asosiy muammolarni aniqlashda quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin:
1. Umumiy muhimlik darajasi ko’p jihatdan auditorlik xulosasining zarur shaklini,
mustaqil auditor o’zining tekshiruvchi degan alohida maqomi asosida mustaqil ravishda
shakllantiradigan va rasmiy ravishda bayon qiladigan fikrining mohiyatini belgilab beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |