Молиявий таҳлил ва уни ташкил этиш

4. Молиявий таҳлил босқичлари

Молиявий таҳлил ўтказиш методикаси қуйидаги асосий босқичларни ўз ичига олади:

1. Дастлабки баҳолаш. Дастлабки баҳолашда ахборотлар ишончлигини баҳолашни, молиявий ҳисоботларни ўқиш ва унинг муҳим кўрсаткичлар тизимини баҳолашни, айланма маблағлар ва узоқ муддатли активлар, ўз ва қарз маблағлари билан боғлиқ кўрсаткичлар тизимини мутлақ ифодаси билан чуқур таҳлил этиш орқали аниқ хулосаларни шакллантириш назарда тутилади.
2. Экспресс-таҳлил. Молиявий коеффитсиентларни аниқлаш асосида корхонанинг жорий ва истиқболли тўловга қобиллигини, иш ва бозор активлигини ўрганиш асосида корхонанинг молиявий аҳволига баҳо беришни англатади.
Експресс-таҳлилнинг мақсади хўжалик юритувчи субектнинг молиявий ҳолати, ривожланиш динамикасини оператив, визуал баҳолашдан иборат. Экспресс-таҳлилни амалга ошириш қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади:
- расмий хусусиятларга кўра ҳисоботни кўриш;
- аудитор хулосаси билан танишиш;
- корхона ҳисоб сиёсати билан танишиш;
- ҳисоботдаги “оғриқли”(муаммоли) бандларни аниқлаш ва уларни динамик баҳолаш;
- асосий кўрсаткичлар билан танишиш;
- тушунтириш хатини ўқиш;
- ҳаққоний баланс маълумотлари асосида мулкий ва молиявий ҳолатни баҳолаш;
- таҳлил натижалари бўйича хулосаларни шакллантириш.
Експресс-таҳлилда қуйидаги муҳим ўзгаришларга аҳамият қаратилади: давр охирига баланс жамининг давр бошига нисбатан ўсишига; айланма активларнинг ўсиши узоқ муддатли активларнинг ўсишидан юқори бўлишига; хусусий капиталнинг қарз капиталидан ортиқ бўлишига; хусусий капиталнинг ўсиши қарз капиталининг ўсишидан юқори бўлишига; дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларининг ўсиши бир хилда бўлишига; айланма активларда ўз маблағлари ҳиссаси юқори бўлишига; қопланмаган зарар қатори бўлмаслигига ва ҳ.к.
3. Чуқурлаштирилган молиявий таҳлил. Чуқурлаштирилган молиявий таҳлилнинг асосий вазифаси – қайси маҳсулот турлари, қайси харажат турлари, қайси жавобгарлик марказлари туфайли ўзгаришлар юзага келганлигини ва бу борада раҳбарлар қандай йўл тутиши лозимлигига қаратилган.
Чуқурлаштирилган молиявий таҳлилнинг асосий мақсади – хўжалик юритувчи субектининг жорий даврдаги натижаларини, уларнинг келгусидаги кутилишларини, молиявий ҳолатини кенг қамровли тавсифлашга, баҳолашга қаратилган.
Чуқурлаштирилган молиявий таҳлилнинг асосий жиҳатлари қуйидагиларга қаратилган:
- хўжалик субектининг иқтисодий ва молиявий ҳолатини баҳолаш;
- хўжалик субектининг иқтисодий салоҳиятини баҳолаш ва таҳлил этиш;
- мулкий ҳолатини баҳолаш (аналитик балансни тузиш, баланснинг вертикал таҳлили, баланснинг горизонтал таҳлили, мулкий ҳолатдаги сифат ўзгаришлари таҳлили);
- молиявий ҳолатни баҳолаш (ликвидлик ва тўловга лаёқатлиликни баҳолаш, молиявий барқарорликни баҳолаш);
- молиявий хўжалик фаолияти натижавийлигини баҳолаш (иш активлиги, фойда ва рентабелликни баҳолаш, қимматли қоғозлар бозоридаги ҳолатини баҳолаш)ни ўз ичига олади.
Молиявий таҳлилни қуйидаги босқичлардан иборат алгоритмини белгилаш мумкин:
- таҳлил учун зарур бўлган ахборотларни йиғиш;
- ахборотларни қайта ишлаш, кўрсаткичларни танлаш ва уларни таҳлилийлигини таъминлаш;
- молиявий ҳисоботларнинг горизонтал, вертикал, тренд таҳлилини ўтказиш;
- молиявий ҳисоботлар кўрсаткичлари асосида молиявий коеффитсиентларни ҳисоб-китоб қилиш, уларнинг қиёсий таҳлилини қилиш, ўзгаришларни омилли таҳлилини амалга ошириш;
- хўжалик субектининг молиявий ҳолатини, молиявий натижалари, пул оқимларини таҳлилий натижаларини чиқариш, уларни яхшилашнинг, имкониятларини аниқлаш;
- молиявий таҳлил бўйича якуний хулосаларни тайёрлаш ва амалий чора-тадбирларни белгилаш.