Молиявий ҳисоботнинг халкаро стандарти 13 Ҳаққоний қийматни баҳолаш Мақсади

Маълумотларни очиб бериш 
91 
Тадбиркорлик 
субъекти 
унинг 
молиявий 
ҳисоботларидан 
фойдаланувчиларга 
қуйидагиларнинг иккаласини ҳам баҳолашга кўмак берадиган маълумотларни очиб бериши 
лозим: 
(a) 
дастлаб тан олишдан кейин қайталанадиган ёки қайталанмайдиган асосда ҳаққоний 
қийматда баҳоланадиган активлар ва мажбуриятлар учун, баҳолаш усуллари ва 
ушбу баҳолашларни ишлаб чиқишда фойдаланиладиган бошланғич маълумотлар. 
(б) 
аҳамиятли кузатилмайдиган бошланғич маълумотлар (3-даражали) орқали 
қайталанадиган ҳаққоний қийматни баҳолашлар учун, баҳолашларнинг давр бўйича 
фойда ёки зарарга ёки бошқа умумлашган даромадга таъсири.  
92 91-банддаги мақсадларга эришиш учун, тадбиркорлик субъекти барча қуйидагиларни кўриб чиқиши 
лозим: 
(a) 
очиб бериш талабларини қаноатлантириш учун зарур тафсилотлар даражаси; 
(б) 
турли талабларнинг ҳар бирига қанчалик эътибор ажратилиши; 
(в) 
қанчалик умумлаштиришни ёки бўлаклашни амалга ошириш; ва 
(г) 
молиявий ҳисоботлардан фойдаланувчилар очиб берилган миқдорий маълумотларни 
баҳолаш учун қўшимча маълумотларга муҳтожлиги. 
Агарда мазкур МҲХС ва бошқа МҲХСларга мувофиқ таъминланган очиб беришлар ва 91-банддаги 
мақсадга эришиш учун етарли бўлмаса, тадбиркорлик субъекти ушбу мақсадларни қаноатлантириш 
учун зарур бўлган қўшимча маълумотларни очиб бериши лозим. 
93 91-банддаги мақсадга эришиш учун, тадбиркорлик субъекти дастлабки тан олишдан кейин 
молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда ҳаққоний қийматда баҳоланган (жумладан мазкур МҲХС 
нинг қўллаш доирасида ҳаққоний қийматга асосланган баҳолашлар) активлар ва мажбуриятларнинг 
ҳар бир туркуми (активлар ва мажбуриятларнинг тегишли туркумларини аниқлаш бўйича 
маълумотлар учун 94-бандга қаранг) бўйича, камида, қуйидаги маълумотларни очиб бериши лозим: 
(a) 
қайталанадиган ва қайталанмайдиган ҳаққоний қийматни баҳолашлар учун, ҳисобот даври 
охиридаги ҳаққоний қийматни баҳолаш, ва қайталанмайдиган ҳаққоний қийматни баҳолаш 
учун, баҳолаш учун сабаблар. Активлар ёки мажбуриятларга тегишли қайталанадиган 
ҳаққоний қийматни баҳолашлар бошқа МҲХСлар ҳар бир ҳисобот давр охирида молиявий 
ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда талаб этадиган ёки рухсат берадиган баҳолашлардир. 
Активлар ёки мажбуриятларга тегишли қайталанмайдиган ҳаққоний қийматни баҳолашлар 
бошқа МҲХСлар муайян ҳолатларда молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда талаб 
этадиган ёки рухсат берадиган баҳолашлардир (масалан, активнинг сотиш харажатлари 
чегирилгандаги ҳаққоний қиймати унинг баланс қийматидан пастроқ бўлгани сабабли, 
тадбиркорлик субъекти МҲХС 5 “Сотиш учун мўлжалланган узоқ муддатли активлар ва 
давом эттирилмайдиган фаолият” га мувофиқ сотишга мўлжалланган активни сотиш 
харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қийматда баҳолаганда). 
(б) 
қайталанадиган ва қайталанмайдиган ҳаққоний қийматни баҳолашлар учун, ҳаққоний 
қийматни баҳолашлар бутунлигича тоифаланган ҳаққоний қиймат иерархиясининг 
даражаси (1, 2 ва 3-даража). 
(в) 
қайталанадиган асосда ҳаққоний қийматда баҳоланган ҳолда ҳисобот даври охирида эгалик 
қилинадиган активлар ва мажбуриятлар учун, ҳаққоний қиймат иерархиясининг 1-
даражаси билан 2-даражаси ўртасидаги ҳар қандай ўтказмалар суммалари, ушбу 
ўтказмалар учун сабаблар ва тадбиркорлик субъектининг даражалар ўртасидаги 
ўтказмалар содир бўлган деб қачон ҳисобланишини аниқлайдиган сиёсати (95-бандга 
қаранг). Ҳар бир даражага ўтказмалар очиб берилиши ва ҳар бир даражадан 
ўтказмалардан алоҳида тарзда муҳокама қилиниши лозим. 
(г) 
ҳаққоний 
қиймат 
иерархиясининг 2-даражаси 
ва 3-даражасида 
тоифаланган 
қайталанадиган ва қайталанмайдиган ҳаққоний қийматни баҳолашлар учун, ҳаққоний 

---

МҲХС 13 
©
МҲХС Фонди 15
қийматни баҳолашда 
фойдаланилган баҳолаш 
усул(лар)ининг ва бошланғич 
маълумотларнинг изоҳи. Агарда баҳолаш усулида ўзгариш бўлса (масалан бозор 
ёндашувидан даромад ёндашувига ўзгартириш ёки қўшимча баҳолаш усулидан 
фойдаланиш), тадбиркорлик субъекти ушбу ўзгаришни ва уни амалга ошириш 
сабаб(лар)ини очиб бериши лозим. Ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасида 
тоифаланган ҳаққоний қийматни баҳолашлар учун, тадбиркорлик субъекти ҳаққоний 
қийматни баҳолашда фойдаланилган аҳамиятли кузатилмайдиган бошланғич маълумотлар 
тўғрисидаги миқдорий маълумотларни таъминлаши лозим. Тадбиркорлик субъекти мазкур 
очиб бериш талабига риоя этиш учун миқдорий маълумотларни яратиши талаб этилмайди, 
агарда миқдорий кузатилмайдиган маълумотлар ҳаққоний қийматни баҳолашда 
тадбиркорлик субъекти томонидан ишлаб чиқилмаган бўлса (масалан қачонки 
тадбиркорлик субъекти тўғриланишсиз олдинги операциялар бўйича нархлардан ёки 
учинчи-томон нархлаш маълумотларидан фойдаланганда). Бироқ, мазкур очиб беришни 
таъминлашда, тадбикорлик субъекти ҳаққоний қийматни баҳолашда аҳамиятли бўлган ва 
оқилона тарзда тадбиркорлик субъекти учун мавжуд бўлган миқдорий кузатилмайдиган 
бошланғич маълумотларни инкор эта олмайди. 
(д) 
ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасида тоифаланган қайталанадиган ҳаққоний 
қийматни баҳолашлар учун, бошланғич қолдиқлар билан охирги қолдиқлар солиштирмаси, 
бунда давр мобайнидаги қуйидагиларга тегишли ўзгаришларни алоҳида тарзда очиб бериш 
таъминланади: 
(i) 
фойда ёки зарарда тан олинган давр учун жами фойдалар ёки зарарлар, ва ушбу 
фойдалар ёки зарарлар тан олинган фойда ёки зарардаги қатор модда(лар)и. 
(ii) 
бошқа умумлашган даромадда тан олинган давр учун жами фойдалар ёки 
зарарлар, ва ушбу фойдалар ёки зарарлар тан олинган бошқа умумлашган 
даромаддаги қатор модда(лар)и. 
(iii) 
сотби олишлар, сотувлар, эмиссиялар ва ҳисоб-китоблар (алоҳида очиб берилган 
ўзгаришларнинг ушбу турларининг ҳар бири). 
(iv) 
ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасига ва ундан ҳар қандай ўтказмалар 
суммалари, ушбу ўтказмалар учун сабаблар ва тадбиркорлик субъектининг 
даражалар ўртасидаги ўтказмалар содир бўлган деб қачон ҳисобланишини 
аниқлайдиган сиёсати (95-бандга қаранг). 3-даражага ўтказмалар очиб берилиши
ва 3-даражадан ўтказмалардан алоҳида тарзда муҳокама қилиниши лозим. 
(е) 
ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасида тоифаланган қайталанадиган ҳаққоний 
қийматни баҳолашлар учун, ҳисобот даври охирида эгаликдаги активлар ва 
мажбуриятларга тегишли ўзлаштирилмаган фойдалар ёки зарарлардаги ўзгаришга тегишли 
бўлган фойда ёки зарарга киритилган (д)(i) даги давр учун жами фойдалар ёки зарарлар 
суммаси, ва ушбу ўзлаштирилмаган фойдалар ёки зарарлар тан олинган фойда ёки 
зарардаги қатор модда(лар)и. 
(ж) 
ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасида тоифаланган қайталанадиган ва 
қайталанмайдиган ҳаққоний қийматни баҳолашлар учун, тадбиркорлик субъекти 
томомнидан фойдаланилган баҳолаш амалларининг изоҳи (жумладан, масалан, 
тадбиркорлик субъекти ўзининг баҳолаш сиёсатларини ва тартибларини қандай танлаши 
ва даврдан даврга ҳаққоний қийматни баҳолашлардаги ўзгаришларни қандай таҳлил 
қилиши). 
(з) 
ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасида тоифаланган қайталанадиган ҳаққоний 
қийматни баҳолашлар учун: 
(i) 
барча 
бундай 
баҳолашлар 
учун, 
ҳаққоний 
қийматни 
баҳолашнинг 
кузатилмайдиган бошланғич маълумотлардаги ўзгаришларга таъсирчанлигининг 
насрий изоҳи, агарда ушбу бошланғич маълумотлардаги турли суммада ўзгариш 
йирик тарздаги юқорироқ ёки пастроқ ҳаққоний қийматни баҳолашга олиб келса. 
Агарда ушбу бошланғич маълумотлар билан ҳаққоний қийматни баҳолашда 
фойдаланилган бошқа кузатилмайдиган бошланғич маълумотлар ўртасида ўзаро 
боғлиқликлар 
мавжуд 
бўлса, 
тадбиркорлик 
субъекти 
ушбу 
ўзаро 
боғлиқликларнинг ҳамда улар кузатилмайдиган бошланғич маълумотлардаги 
ўзгаришларнинг 
ҳаққоний 
қийматни 
баҳолашга 
таъсирини 
қандай 
йириклаштириши ёки камайтириши мумкинлигининг изоҳини ҳам таъминлаши 
лозим. Ушбу очиб бериш талабини қаноатлантириш учун, кузатилмайдиган 
бошланғич маълумотлардаги ўзгаришларга таъсирчанликнинг насрий изоҳи, 

---

МҲХС 13 
16 
©
МҲХС Фонди 
камида, (г) га риоя этишда очиб бериладиган кузатилмайдиган бошланғич 
маълумотларни ўз ичига олиши лозим. 
(ii) 
молиявий активлар ва молиявий мажбуриятлар учун, агарда оқилона тарзда 
эҳтимолий муқобил фаразларни акс эттириш учун кузатилмайдиган бошланғич 
маълумотларнинг бирини ёки ундан кўпроғини ўзгартириш ҳаққоний қийматни 
аҳамиятлилик тарзда ўзгартириши мумкин бўлса, тадбиркорлик субъекти ушбу 
далилни таъкидлаши ва ушбу ўзгаришларнинг таъсирини очиб бериши лозим. 
Тадбиркорлик субъекти оқилона тарзда эҳтимолий муқобил фаразни акс эттириш 
учун ўзгариш таъсири қандай ҳисобланганлигини очиб бериши лозим. Ушбу 
мақсадда, аҳамиятлилик фойда ёки зарарга ва жами активлар ёки жами 
мажбуриятларга, ёки қачонки ҳаққоний қийматдаги ўзгаришлар бошқа 
умумлашган даромадда тан олинса, жами капиталга нисбатан мулоҳаза 
қилиниши лозим. 
(и) 
қайталанадиган ва қайталанмайдиган ҳаққоний қийматни баҳолашлар учун, агарда 
номолиявий активдан энг юқори ва энг унумли фойдаланиш унинг жорий 
фойдаланилишидан фарқ қилса, тадбиркорлик субъекти ушбу далилни очиб бериши ва 
номолиявий актив нима учун унинг энг юқори ва энг унумли фойдаланилишидан 
фарқланадиган тарзда фойдаланилишини очиб бериши лозим. 
94 
Тадбиркорлик субъекти активлар ва мажбуриятларнинг ўринли туркумларини қуйидагилар асосида 
аниқлаши лозим: 
(a) 
актив ёки мажбуриятнинг хусусияти, жиҳатлари ва рисклари; ва 
(б) 
ҳаққоний қийматни баҳолаш тоифаланган ҳаққоний қиймат иерархиясининг даражаси. 
Туркумларнинг миқдори ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасида тоифаланган ҳаққоний 
қийматни баҳолаш учун кўпроқ бўлиши зарур бўлиши мумкин, чунки ушбу баҳолашлар 
ноаниқликнинг ва субъективликнинг юқорироқ даражасига эга бўлади. Ҳаққоний қийматни 
баҳолашлар тўғрисидаги маълумотлари таъминланиши лозим бўлган активлар ва мажбуриятларнинг 
ўринли туркумини аниқлаш мулоҳазани талаб этади. Активлар ва мажбуриятлар туркуми кўп 
ҳолларда молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда тақдим этилган қатор моддаларига нисбатан 
кўпроқ ажратилишни талаб этади. Бироқ, тадбиркорлик субъекти молиявий ҳолат тўғрисидаги 
ҳисоботда тақдим этилган қатор моддаларига нисбатан солиштирма учун етарли маълумотларни 
таъминлаши лозим. Агарда бошқа МҲХС актив ёки мажбурият бўйича туркумни белгиласа, 
тадбикорлик субъекти ушбу туркум мазкур банддаги талабларни қаноатлантирганда мазкур МҲХС 
да талаб этилган очиб беришларни таъминлашда ушбу туркумдан фойдаланиши мумкин. 
95 
Тадбиркорлик субъекти 93(в) ва (д)(iv)-бандга мувофиқ ҳаққоний қиймат иерархиясининг 
даражалари ўртасидаги ўтказмалар содир бўлган деб қачон ҳисобланишини аниқлаш бўйича 
ўзининг сиёсатини очиб бериши ва мунтазам тарзда риоя этиши лозим. Ўтказмаларни тан олиш 
муддати бўйича сиёсат даражаларга ичига ўтказмалар учун ҳам даражалардан ташқарига ўтказмалар 
учун ҳам бир хил бўлиши лозим. ўтказмалар муддатини аниқлаш бўйича сиёсатларга мисоллар 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 
(a) 
ўтказмага сабаб бўлган ҳодисанинг ёки ҳолатлардаги ўзгаришнинг санаси. 
(б) 
ҳисобот даври боши. 
(в) 
ҳисобот даври охири. 
96 
Агарда тадбиркорлик субъекти 48-банддаги истиснодан фойдаланиш учун ҳисоб сиёсати қарорини 
қабул қилса, у ушбу далилни очиб бериши лозим. 
97 
Молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда ҳаққоний қийматда баҳоланмаган аммо ҳаққоний қиймати 
очиб берилган активлар ва мажбуриятларнинг ҳар бир туркуми учун, тадбиркорлик субъекти 93(б), 
(г) ва (i)-банд орқали талаб этилган маълумотларни очиб бериши лозим. Бироқ, тадбиркорлик 
субъекти 93(г)-банд орқали талаб этилган ҳаққоний қиймат иерархиясининг 3-даражасида 
тоифаланган ҳаққоний қийматни баҳолашларда фойдаланилган аҳамиятли кузатилмайдиган 
бошланғич маълумотлар тўғрисидаги миқдорий очиб беришларни таъминлаши талаб этилмайди. 
Бундай активлар ва мажбуриятлар учун, тадбиркорлик субъекти мазкур МҲХС орқали талаб этилган 
бошқа очиб беришларни таъминлаши зарур эмас.
98 
Ҳаққоний қийматда баҳоланган ва ажратилмайдиган учинчи-томон кредит яхшиланиши билан 
чиқарилган мажбурият учун, эмитент ушбу кредит яхшиланишнинг мавжудлигини ва у 
мажбуриятнинг ҳаққоний қийматини баҳолашда акс эттирилганлиги ёки эттирилмаганлигини очиб 
бериши лозим. 

---

МҲХС 13 
©
МҲХС Фонди 17
99 
Тадбиркорлик субъекти мазкур МҲХС орқали талаб этилган миқдорий очиб беришларни жадвал 
шаклида тақдим этиши лозим, бунда бошқа шакл кўпроқ ўринли бўлмагунча. 

---

МҲХС 13 
18 
©
МҲХС Фонди