Молиявий ҳисоботларни тақдим этишнинг концептуал асоси

Мажбуриятни 
ўтказиш
Ўтказилган 
мажбуриятнинг 
бошланғич 
қийматига тенг 
даромадлар 
(бошланғич 
товонни акс 
эттиради). 
Ўтказилган 
мажбуриятнинг 
ҳаққоний қийматига 
тенг даромадлар.
Ўтказилган 
мажбуриятнинг ижро 
этиш қийматига тенг 
даромадлар. 
Ўтказилган 
мажбуриятнин
г ўрнини 
қоплашнинг 
жорий 
қийматига тенг 
даромадлар 
(жорий 
товонни акс 
эттиради). 
Мажбуриятни 
ўтказиш учун 
тўланган 
сарфлар 
(жумладан 
операция бўйича 
сарфлар) 
қисмида 
харажатлар. 
Мажбуриятни ўтказиш 
учун тўланган 
сарфлар (жумладан 
операция бўйича 
сарфлар) қисмида 
харажатлар. 
Мажбуриятни ўтказиш 
учун тўланган 
сарфлар (жумладан 
операция бўйича 
сарфлар) қисмида 
харажатлар. 
Мажбуриятни 
ўтказиш учун 
тўланган 
сарфлар 
(жумладан 
операция 
бўйича 
сарфлар) 
қисмида 
харажатлар.
(Ялпи асосда ёки 
нетто асосда 
тақдим этилиши 
мумкин.) 
(Ялпи асосда ёки 
нетто асосда тақдим 
этилиши мумкин.) 
(Ялпи асосда ёки 
нетто асосда тақдим 
этилиши мумкин.) 
(Ялпи асосда 
ёки нетто 
асосда тақдим 
этилиши 
мумкин.) 
Фоиз 
харажатлари
Бошланғич 
ставкалар 
бўйича 
ҳисобланган, 
мажбурият 
ўзгарувчан фоиз 
ставкасини 
назарда тутган 
тақдирда 
янгиланадиган 
фоиз 
харажатлари. 
Ҳаққоний қийматнинг 
ўзгариши билан 
боғлиқ даромадлар ва 
харажатлар таркибида 
акс эттирилади. 
Ижро этиш 
қийматининг ўзгариши 
билан боғлиқ 
даромадлар ва 
харажатлар таркибида 
акс эттирилади. 
Жорий 
ставкалар 
бўйича 
ҳисобланган 
фоиз 
харажатлар. 
(Алоҳида 
идентификацияланиш
и мумкин.) 
(Алоҳида 
идентификацияланиш
и мумкин.) 
Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот(лар)
Ҳодиса
Бошланғич 
қиймат
Ҳаққоний қиймат 
(бозор 
иштирокчиларининг 
тахминлари)
Ижро этиш қиймати 
(ташкилотга хос 
тахминлар)
Ўрнини 
қоплашнинг 
жорий 
қиймати
Мажбуриятни 
зарар 
келтирувчи 
бўлишга олиб 
келадиган 
ҳодисаларнин
г таъсири
Пул 
маблағларини 
ҳисобдан 
чиқаришнинг 
ҳисоб қийматини 
мажбуриятнинг 
бошланғич 
қийматидан 
ошган суммасига 
ёки мазкур 
ошган суммани 
кейинчалик 
ўзгариши 
суммасига тенг 
Ҳаққоний қийматнинг 
ўзгариши билан 
боғлиқ даромадлар ва 
харажатлар таркибида 
акс эттирилади. 
Ижро этиш 
қийматининг ўзгариши 
билан боғлиқ 
даромадлар ва 
харажатлар таркибида 
акс эттирилади. 
Пул 
маблағларини 
ҳисобдан 
чиқаришнинг 
ҳисоб 
қийматини 
мажбуриятнин
г ўрнини 
қоплашнинг 
жорий 
қийматидан 
ошган 
суммасига ёки 
мазкур ошган 

---

Концептуал асос 
© МҲХС Фонди 
53 
харажатлар. 
суммани 
кейинчалик 
ўзгариши 
суммасига 
тенг 
харажатлар. 
(Алоҳида 
идентификацияланиш
и мумкин.) 
(Алоҳида 
идентификацияланиш
и мумкин.) 
Қийматнинг 
ўзгариши
Тан олинмайди, 
бундан 
мажбурият зарар 
келтирувчи 
ҳисобланган 
ҳоллар 
мустасно. 
Ҳаққоний қийматнинг 
ўзгариши билан 
боғлиқ даромадлар ва 
харажатлар таркибида 
акс эттирилади. 
Ижро этиш 
қийматининг ўзгариши 
билан боғлиқ 
даромадлар ва 
харажатлар таркибида 
акс эттирилади. 
Нархлар 
ўзгариши 
таъсирини акс 
эттирувчи 
даромадлар 
ва харажатлар 
(эгаликдан 
олинган 
даромадлар 
ва эгаликдан 
кўрилган 
зарарлар). 
Молиявий 
мажбуриятлар 
ҳолатида - ҳисоб 
пул 
оқимларининг 
ўзгариши билан 
боғлиқ 
даромадлар ва 
харажатлар. 
(а) 
Даромадлар ёки харажатлар бозор шартларидан ташқари юзага келган ёки ўзига қабул қилинган мажбуриятни 
дастлабки тан олишда юзага келиши мумкин. 
(б) 
Даромадлар ёки харажатлар ташкилот мажбуриятни ўзига қабул қилган бозор ушбу мажбуриятнинг ҳаққоний 
қийматини баҳолашда қўлланадиган нарх маълумоти манбаи сифатида фойдаланиладиган бозордан фарқ қилган 
тақдирда юзага келиши мумкин. 
Баҳолаш асосини танлашда инобатга олиш зарур бўлган омиллар 
6.43 
Актив ёки мажбурият ва улар билан боғлиқ даромадлар ва харажатлар учун баҳолаш асосини 
танлашда мазкур баҳолаш асосидан фойдаланиш натижасида ҳам молиявий ҳолат тўғрисида 
ҳисоботда, ҳам молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот(лар)да (6.23–6.42 бандлар ва 6.1-жадвалга 
қаранг) тақдим этиладиган маълумотнинг характерини, шунингдек бошқа омилларни (6.44-6.86 
бандларга қаранг) ҳисобга олиш муҳим.
6.44 
Аксарият ҳолларда, баҳолаш асосини танлаш битта омил билан аниқланмайди. Ҳар бир омилнинг 
нисбий аҳамияти аниқ ҳолатларга боғлиқ бўлади. 
6.45 
Баҳолаш асосидан фойдаланиш натижасида тақдим этиладиган маълумот молиявий ҳисобот 
фойдаланувчилари учун фойдали бўлиши лозим. Бунинг учун маълумот ўринли бўлиши ва у нимани 
тақдим этишга мўлжалланган бўлса, шуни рўйи-рост тақдим этиши лозим. Бундан ташқари, тақдим 
этиладиган маълумот имкон даражада қиёсий, текшириладиган, ўз вақтида тақдим этиладиган ва 
тушунарли бўлиши лозим. 
6.46 
2.21-бандда тушунтирилганидек, асос бўладиган сифат тавсифларини қўллашнинг энг оқилона ва 
самарали жараёни одатда иқтисодий ҳодиса тўғрисидаги энг ўринли маълумотни идентификация 
қилишни назарда тутади. Агар бундай маълумот мавжуд бўлмаса ёки мазкур иқтисодий ҳодисани 
рўйи-рост тақдим этишни таъминлайдиган тарзда тақдим этиши мумкин бўлмаса, кейинги энг ўринли 
маълумот тури кўриб чиқилади. Баҳолаш асосини танлашда сифат тавсифларининг аҳамияти 6.49-
6.76 бандларда батафсил кўриб чиқилади. 

---

Концептуал асос 
54 
© МҲХС Фонди 
6.47 
6.49-6.76 бандларда асосий эътибор тан олинган активлар ва тан олинган мажбуриятлар учун баҳолаш 
асосини танлашда ҳисобга олиш зарур бўлган омилларни кўриб чиқишга қаратилади. Ушбу 
бандларнинг айрим жиҳатлари, шунингдек, тан олинган ёки тан олинмаган моддаларга нисбатан 
изоҳларда тақдим этиладиган маълумот учун баҳолаш базасини танлашда қўлланиши мумкин. 
6.48 
6.77-6.82 бандларда дастлабки тан олишда баҳолаш асосини танлашда ҳисобга олиш зарур бўлган 
қўшимча омиллар кўриб чиқилади. Агар дастлабки баҳолаш учун асос кейинги баҳолашда 
фойдаланиладиган асосга номувофиқ бўлса, даромадлар ва харажатлар фақат баҳолаш асосининг 
ўзгариши натижасида биринчи кейинги баҳолаш пайтида тан олиниши мумкин. Бундай даромадлар 
ёки харажатларни тан олиш операция ёки бошқа ҳодисани акс эттирадигандек кўриниши мумкин, 
аслида бундай операция ёки ҳодиса рўй бермаган бўлади. Шу тариқа, актив ёки мажбурият ва улар 
билан боғлиқ даромадлар ва харажатлар учун баҳолаш асосини танлашда ҳам дастлабки, ҳам кейинги 
баҳолашни эътиборга олинади. 
Ўринлилик 
6.49 
Актив ёки мажбурият ва улар билан боғлиқ даромадлар ва харажатларга нисбатан фойдаланиладиган 
баҳолаш асоси томонидан тақдим этиладиган маълумотнинг ўринлилиги қуйидагиларга боғлиқ:
(а) 
актив ёки мажбуриятнинг хусусиятлари (6.50–6.53 бандаларига қаранг); ва 
(б) 
ушбу актив ёки мажбурият қай тарзда келгуси пул оқимлари келтириши (6.54–6.57 
бандларга қаранг).