Молиявий ҳисоб

Ноу-хау – ишлаб чиқариш хўжалик фаолияти жараёнида фойда 
келтирувчи янги технологиядир. Ноу-хау хўжалик юритувчи субъект 
таъсисчилари келишувида аниқланган қиймат бўйича хўжалик юритувчи 
субъект устав капиталига улуш ҳисобида таъсисчилар киритиши ҳам 
мумкин. Ташкилий харажатлар, хўжалик юритувчи субъектни ташкил қилиш 
давомида вужудга келади, хўжалик юритувчи субъект ҳар бир иштирокчиси 
фаолиятнинг бошланғич давридаги ташкилий харажатлар ва йўқотишлардан 
ташқари, маслаҳатчилар хизматлари, реклама тадбирлари, ҳужжатларни 
тайёрлаш, рўйхат олиш ва харажатлардан иборат бўлади.
Патент – бу юридик жиҳатдан тан олинган ва рўйхатга олинган мутлақ 
ҳуқуқдир.
Патент – тегишли ташкилотлар томонидан юридик тан олинган 
корхона ҳуқуқидир.
17
 
Патентга тегишли ҳуқуқ унинг эгасига ташқаридан бошқа шахслар 
аралашмаслиги шарти билан буюмдан ёки ғоядан фойдаланиш, уларни 
ишлаб чиқариш, сотиш ва назорат қилиш имконини беради. 
Патентнинг тегишли органлар томонидан рўйхатдан ўтказилиши унинг 
ҳимояланишига кафолат бермайди. Ушбу ҳуқуқлар судда мувофаққият билан 
ҳимояланмагунига қадар рақобатбардош бўла олмайди. Шунингдек, судда
ҳуқуқ ҳимоя қилиниши билан боғлиқ барча харажатларни патент баҳосининг 
бир қисми сифатида капиталлаштириш лозимлиги тўғрисида умумий 
келишув мавжуд. Мабодо суд жараёнида ютқазилса, у билан боғлиқ 
харажатлар ҳам амортизация қилинмаган патент қиймати ҳам ҳисобдан 
чиқарилади. 
Саноат дизайнини рўйхатдан ўтказиш – ишлаб чиқаришда яратилган 
буюмнинг намунаси ҳам патентга ўхшаб кетади. Аммо патент фаолиятни 
ҳимоя қилса саноат дизайнини рўйхатга олиш эса ташқи кўринишни ҳимоя 
қилади. Масалан, компьютер терминалининг янги дизайни дизайннинг 
рўйхатга олиниши билан янги “Рentium-5”-компьютер эса-патент билан 
ҳимоя қилинади.
Муаллифлик ҳуқуқлари – мусиқа, адабиёт, тасвирий саньат асарларига 
тақдим этиладиган муаллифлик ҳимоясидир. Муаллифлик ҳуқуқи 
16
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren,James M.Reeve,Jonathan E.Duchac, 612- page,2014
17
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren,James M.Reeve,Jonathan E.Duchac, 612- page,2014 

---

109 
соҳибларига ўз ишларини нашр қилиш, қайта нашр қилиш ва кўпайтириш, 
кўчирма нусҳаларини сотиш, ёзиб олиш ҳуқуқи беради. Муаллифлик ҳуқуқи 
қиймати таннарх қоидасига биноан ўлчанади, деб фараз қилинади. У, 
кўпинча, бутун амал қилиш муддати мобайнида иқтисодий қийматга эга 
бўлмайди ва унинг қиймати муаллифлик ҳуқуқига оид ишнинг даромад 
келтира бошлаши кўтилаётган давр давомида амортизация қилиниши лозим 
бўлади. Аммо у ҳар қандай ҳолатда ҳам бутун амал қилиш муддатидан ортиқ 
вақт давомида (муаллифнинг ҳаёт эканлиги даврининг яна 50 йил) 
амортизация қилинмаслиги керак.