Молиявий ҳисоб 1 Ўқув қўлланма

VI - МАВЗУ. ЖОРИЙ АКТИВЛАР: ОЛИНАДИГАН ҲИСОБВАРАҚЛАР
1. Дебиторлик қарзларни тан олиниши ва ўлчаниши
2. Шубҳали дебиторлик қарзлар
3. Шубҳали дебиторлик қарзларни баҳолаш
3.1. Шубҳали қарзларни ҳисоблашда соф кредитга сотишдан фоиз усули
3.2. Дебиторлик қарзларни тўлов муддати бўйича ҳисобга олиш усули
4. Олинадиган векселларни акс эттириш ва ўлчаш
5. Олинадиган векселлар ва дебиторлик қарзларни таққослаш
Кириш
Олинадиган ҳисобварақлар бошқа компанияларнинг пул маблағларига, товарлар, хизматлар ва бошқа пул ифодасида бўлмаган активларга бўлган даъволарни ўз ичига киритади. Олинадиган ҳисобварақларни тўлов муддати ва қарзни олишни кутилаётган санасига қараб, дебиторлик қарзлар жорий ва узоқ муддатлига ажратилади. Одатда дебиторлик қарзлари счет-фактуралар билан тасдиқланади. “Олинадиган векселлар” номли баланс моддаси расмий қарз мажбуриятлари билан тасдиқланади. Савдога оид дебиторлик қарз – бу асосий фаолият натижасида сотилган товарлар ва хизматлар учун харидорлар тўланиши лозим бўлган мажбуриятлар суммасидир. Савдога қарашли бўлмаган қарз бошқа фаолиятни бажариш натижасида пайдо бўлади.
Даромадни олиш капитални шакллантириш муҳим манбаи ва дебиторлик қарзларни асосий манбаи ҳисобланади. Масалан, сотилиш аксарият ҳолларда банкдаги ҳисоб-китоб варағига пул ўтказиш йўли билан амалга оширилади. Сотиш натижасида вужудга келган дебиторлик қарзи бошқа компаниянинг активларига даъвогарликни билдиради. Дебиторлик қарзлар билан боғлик бўлган асосий бухгалтерия операциялари уларни тан олиш ва ўлчаш ҳисобланади. Даромад ва у билан боғлик бўлган олинадиган ҳисобварақлар, фақат уларнинг тўланиши эҳтимоли мавжуд бўлган ҳолларда акс эттирилади.
1. Дебиторлик қарзларнинг тан олиниши ва ўлчаниши
Олинадиган ҳисобварақлар компаниянининг одатий ишлаб чиқариш фаолияти давомида мижозларга сотилган товарлар ва хизматлар учун қарз суммаларини ташкил қиладилар. Бу ҳисобварақлар, савдо бўйича олинадиган ҳисобварақлар, деб ҳам айтилади, счет-фактура ёки бошқа ҳужжатлар билан, айрим ҳолларда эса оддий ёзма қарз мажбуриятлари билан ҳам тасдиқланади. Бу олинадиган ҳисобварақлар баланс санасидан кейинги бир йил ёки компаниянинг операцион цикли давомида ундириб олинадиган суммани ўз ичига олади (қайси бири узунроқ бўлишига қараб). Одатда тўлов муддати 30 кундан 60 кунгача бўлган муддат ҳисобланади, ушбу муддат ўтгандан кейин олинадиган ҳисобварақлар муддати ўтган деб ҳисобланади. Мижозлар учун кредит қолдиғига эга бўлган айрим олинадиган ҳисобварақлар (олдиндан тўлаш ёки кўпрок тўлаш натижасида) янгидан таснифланиши керак, улар бўйича мажбуриятлар сифатида ҳисобот топширилиши керак. Бу кредит қолдиқ олинадиган ҳисобварақларга қўшилмайди.
Дебиторлик қарзлар улар билан боғлиқ даромад тан олингандагинга эътироф этилади. Дебиторлик қарзлари дастлабки қиймати бўйича баҳоланади ва шубҳали карзлар, пул чегирмалари ва қайтарилган сотилган товарлар суммасига тузатиш қилинади. Бунинг натижасида олинадиган ҳисобварақларнинг соф таннархи аниқланилади. Одатда фоизлар, сотиш ва пулларни олиш орасидаги муддат қисқа бўлгани учун эътиборга олинмайди.