|
2.Tizimli risk va betalar101
Biz o'rganganimizdek, har qanday aksiyalarning daromadini qo’ydagicha yozish mumkin:
R = R + U
Bu yerda R - haqiqiy daromad, R - kutilayotgan daromad va U - daromadning kutilmagan bir qismi ifodalaydi. Bu yerda U - kutilmayotgan voqea hodisa natijasidagi risk aks ettadi.
Biz ma’lumki har qanday aksiyalarning riski yana qo’shimcha ikki turga bo’linadi: Tizimli va tizimsiz. Biz qo’yidagicha yozishiz mumkin:
R = R + m + e
Bu yerda biz m harfini tizimli riskni ifodalash uchun ishlatdik va Greek harfi epsilon, e, tizimsiz riskni ifodalaydi.
Shu narsa ma’lumki, 2 ta kompaniya daromadining tizimsiz qismlari bir-biriga bog'liq bo'lmaydi, bu tizimli qisimlar ham bog’liqmas degani emas. Bunga qarama-qarshi, ikkata alohida kompaniyaga bir xil tizimli risk ta’sir qilganda ularning ummumiy daromadlari bir biriga bog’liq bo’ladi.
Misol uchun, inflyatsiya haqida xabar ma’lum darajada deyarli barcha kompaniyalar ta'sir qiladi. Inflyatsiyaning kutilmagan o'zgarishlari alohida aksiyalar tushumiga qanchalik ta’sir qiladi? Agar yangiliklarda inflyatsiya oshishi kutilayotganda aksiyalar ham ko’tariladigan bo’lsa, biz uni inflyatsiya bilan ijobiy bog’liq deymiz. Qachonki inflyatsiya oshishi kutilayotganda agar aksiyalar pasayotgan bo’lsa yoki aksiyalar oshayotganda holda inflyatisya qisqa tushishi kutilyotgan bo’lsa unda bir biriga salbiy bog’liq bo’ladi. Kam holatlardagina aksiyadan tushadigan daromad inflyatsiya bilan bo’gliq emas, inflyatsiya unga hech qanday ta'siri yo'q bo’ladi.
Biz beta koeffisiyentidan foydalanib aksiyalar bilan bog'liq inflyatsiyaga tizimli riskning ta'sirni ko’ramiz. Beta koeffisiyenti, β bizga aksiyadan tushumning tizimli riskga ta’sirini bildiradi. Oldingi bobda, beta qimmatli qog’ozlarning ma’lum bir risk omiliga ta’siri orqali o’lchandi, ya’ni portfel bozordagi daromadlar orqali. Biz moliyaviy aktivlarni baholash modelini ishlab chiqish uchun ta’sirchanlikning bu turini ishlatdik. Chunki, biz hozir tizimli risklarni ko'p turini ko'rib chiqamiz, bizning hozirgi ishimiz avvalgi bobdagi ishimizni umumlashtirish sifatida ko'rish mumkin.
Agar kompaniyaning aksiyalari inflyatsiya riskiga ijobiy bog’liq bo’lsa, o’sha aksiyada musbat inflyatsion beta bor. Agar inflyatsiyaga salbiy bog’liq
Arthur J. Keown, John D. Martin, J. William Petty, Foundations of Finance, Global Edition, 7/E, Pearson, 2012, p 194-197
162
bo’lsa, uning inflyatsiya betasi manfiy: agar u inflyatsiyaga bog’liq bo’lmasa, uning inflyasion betasi nolga teng.
Buni tasavvur qilish qiyin emas ma’lum bir aksiyalar musbat inflyatsion betalar va boshqalari manfiy inflyatsion betalardir. Oltin koniga ega kompaniyaning aksiyalari musbat inflyatsion beta bo’lishi mumkin, chunki kutilmagan inflyatsiyaning ko’tarilishi odatda oltin narxi ko’tarilishi bilan bog’liq. Boshqa tomondan, bir avtomobil kompaniyasi inflyatsiya ko’tarilishi natijasida qattiq tashqi raqobatga duch kelishi mumkin ish haqiga yuqori haq to’lashi kerak degan ma'noni anglatadi, lekin kompaniya bu ortishi qoplash uchun o'z narxlarni oshirolmaydi. Bu foydani kamaytiradi, kompaniyaning xarajatlari uning daromadlaridan ko’ra tezroq o’sganligi sababli uning aksiyalari manfiy inflyatsion beta bo’ladi.
Ba'zi kompaniyalar bir necha aktivlarga ega va brokerlardek xatti-harakat qiladi - raqobatbardosh bozorlarda mahsulot sotib oladi va boshqa bozorlarda ularni sotadi – ular nisbattan inflyatsiya darajasidan ta’sir ko’rmaydi, chunki ularning xarajatlari va daromad oshadi va birga tushadi. Ularning aksiyalari nol inflyatsion beta bo’ladi.
Ba'zi tuzilishlar, bu nuqtada foydalidir. Faraz qiling biz e’tirbor qilishni xoxlagan 3 ta tizimli risklarni aniqladik. Biz tizimli risklarni tasvirlash uchun tanlaganlarimiz uchalasi aksiyalar daromatiga ta’sir qilishiga ishonishimiz mumkin. Bu 3 ta nomzod inflyatsiya, YaMM va foiz stavkalari. Shunday qilib, har bir aksiya beta bog’liqlik bor har bir tizimli risklar bilan: Inflyatsion beta, YaMM beta va foiz stavkasi beta. Biz aksiyalardan tushadigan daromadni quyidagi shaklda yozamiz:
Do'stlaringiz bilan baham: |
